Khi 'bóng chết' thành nguồn sống trên sân cỏ châu Âu

Đó là Eric Ramsay, người từng giữ vai trò trợ lý tại U23 Chelsea. Anh gia nhập Old Trafford và sẽ đóng vai trò HLV bóng chết mùa tới.

Tại Arsenal, Mikel Arteta cũng đón cộng sự mới, khi Nicolas Jover chia tay Man City, thay thế HLV bóng chết Andreas Georgson trong ban huấn luyện của nhà cầm quân người Tây Ban Nha.

Cả Ramsay lẫn Jover đều là những chuyên gia được đánh giá cao trong việc dàn xếp các pha bóng cố định.

Ramsay gia nhập Chelsea từ CLB Shrewsbury năm 2019. Tại đó, chuyên gia mới 29 tuổi người Xứ Wales từng giữ các vai trò trưởng ban huấn luyện học viện, quản lý học viện rồi trợ lý HLV. Anh được xem là một trong những HLV trẻ triển vọng nhất của xứ sở sương mù khi từng lấy chứng chỉ HLV UEFA Pro năm 27 tuổi. Trong giai đoạn từ 2010 đến 2013, Ramsay theo học ngành khoa học thể thao tại ĐH Loughborough và là bạn cùng khóa với trợ lý Kieran McKenna của chính Solskjaer.

Sau mùa giải 2020-2021, Solskjaer nhận định phòng ngự bóng chết là một trong những hạn chế mà đội bóng của ông cần phải cải thiện. Mùa vừa rồi tại Ngoại hạng Anh, Man Utd thủng lưới tới 14 bàn từ bóng chết, cao thứ hai giải đấu, từ số bàn thua kỳ vọng trong những tình huống này là 8,9 – tức họ phải nhận bàn thua thực tế hơn năm bàn so với tính toán của dữ liệu thống kê.

Jover thì quen biết Arteta từ khi cả hai còn làm việc tại Man City trong quá khứ. Năm 2019, khi Jover cập bến Etihad, chuyên gia này giúp Man City khắc phục những điểm yếu trong khâu phòng ngự bóng cố định, đồng thời biến những tình huống bóng chết trở thành một vũ khí của đội bóng được dẫn dắt bởi Pep Guardiola trong hai mùa giải vừa qua.

Nếu như trong mùa giải 2018-2019, Man City ghi 11 bàn từ bóng chết (nhiều thứ 10 Ngoại hạng Anh) và để thủng lưới chín bàn từ những tình huống tương tự (ít thứ ba giải đấu), thì sang mùa giải 2019-2020, họ ghi 17 bàn (nhiều nhất) và thủng lưới chỉ bảy bàn (ít thứ hai) từ bóng chết. Mùa vừa qua, đội bóng của Pep ghi 13 bàn (nhiều thứ tư) và thủng lưới sáu bàn (ít thứ hai) cũng từ bóng chết. Rõ ràng, hiệu quả mà Jover mang lại được nhìn thấy.

Cũng trong mùa giải 2020-2021, Arsenal để thủng lưới ít nhất Ngoại hạng Anh từ bóng chết. Nhưng sau sự chia tay của HLV bóng chết Georgson, HLV Arteta cần có sự thay thế. Chưa kể, Arsenal tuy phòng ngự cố định tốt nhất Ngoại hạng Anh, nhưng ở mặt trận tấn công, họ chỉ ghi được sáu bàn từ bóng chết, xếp thứ hai từ dưới lên. Vậy nên, sự hiện diện của Jover được kỳ vọng sẽ vừa giữ nguyên tính chắc chắn trong khâu phòng ngự bóng chết, vừa cải thiện tính hiệu quả tấn công qua những pha bóng này cho đội bóng.

Có một thực tế, trong những mùa giải đã qua, tỷ lệ phần trăm số bàn thắng từ bóng cố định (không tính penalty) so với tổng số bàn thắng ghi được tại Ngoại hạng Anh có xu hướng giảm dần. Kể từ khi hãng Opta bắt đầu thu thập dữ liệu vào năm 2007, nếu như mùa giải 2007-2008 chứng kiến tỷ lệ nói trên ở mức 26%, thì mùa giải 2020-2021, con số tương ứng chỉ là 19,2%. Trong bối cảnh đó, giá trị của những bàn thắng từ bóng cố định sẽ đóng một vai trò quan trọng, trở thành lợi thế cạnh tranh cho một đội bóng nếu biết cách khai thác.

Nếu nhìn lại kỳ Euro 2020 đã qua, chỉ một bàn được ghi từ đá phạt hàng rào: bàn thắng của Mikkel Damsgaard trong trận bán kết trước Anh. Trong pha lập công đẹp mắt ấy của cầu thủ 21 tuổi, bên cạnh lực sút và sự khéo léo của Damsgaard, vai trò của ba cầu thủ Đan Mạch khác trong việc tạo lập hàng rào trước khung thành Jordan Pickford không thể bị bỏ qua.

Chính những tình huống di chuyển vào thời khắc bóng chuẩn bị rời chân Damsgaard của hàng rào Đan Mạch ấy đã khiến tầm nhìn của thủ môn tuyển Anh bị hạn chế. Đến khi Pickford quan sát thấy quả bóng, anh đã mất đi lợi thế trong pha di chuyển và bật nhảy để cản phá. Người đứng sau mô hình dàn xếp đá phạt hàng rào đó của tuyển Đan Mạch là HLV bóng chết Mads Buttgereit.

Đã từ lâu, tại các CLB lớn của châu Âu, lợi thế cạnh tranh thông qua những tình huống bóng cố định thường bị xem nhẹ. Trong hàng ngũ ban huấn luyện các CLB hiếm khi chứng kiến một HLV chuyên trách bóng chết. Nhưng xu hướng này đang dần thay đổi.

Thông thường, chính những giải đấu diễn ra trong quãng thời gian ngắn, tức là ở cấp độ đội tuyển như Euro 2020 vừa qua, những lợi thế cạnh tranh từ các tiểu tiết mang lại mới được chú trọng. Ngoài Đan Mạch có Mads Buttgereit, tuyển Italy cũng gây được tiếng vang bởi vai trò của HLV bóng chết nổi tiếng Gianni Vio. Bản thân tuyển Anh của Gareth Southgate cũng thật sự đề cao tầm quan trọng của những tình huống bóng cố định, gồm cả các pha ném biên.

Kỳ World Cup 2018, họ từng vào đến bán kết với chín bàn ghi được từ bóng chết. Nếu không tính những quả penalty thành bàn, Anh khi ấy ghi được sáu bàn từ bóng cố định. Tối ưu mọi cơ hội có được là công việc không thể bỏ qua.

Năm 2018, Liverpool gây chú ý khi bổ nhiệm chức danh HLV ném biên đối với chuyên gia ném biên Thomas Gronnemark. Bấy giờ, không ít những lời dè bỉu dành cho quyết định của đội chủ sân Anfield. Nhưng theo thời gian, Liverpool và Gronnemark dần chứng minh họ đã có bước đi sáng suốt. Và nhiều CLB khác cũng bắt đầu học tập theo.

Có một điểm chung tồn tại giữa các cái tên Gianni Vio, Nicolas Jover, Andreas Georgson và Mads Buttgereit. Đó là họ đều từng làm thuê cho Matthew Benham, ông chủ của hai CLB Brentford và Midtjylland. Benham say mê phân tích số liệu và luôn tìm cách tối ưu lợi thế cạnh tranh từ những điều nhỏ nhất.

Brentford của Benham mùa vừa rồi giành quyền thăng hạng lên Ngoại hạng Anh. Trong khi Midtjylland lại là một trong những tham chiếu của hầu hết các CLB châu Âu trong những tình huống bóng cố định. Mùa giải 2014-2015, Midtjylland lần đầu tiên giành chức vô địch quốc gia Đan Mạch. Mùa giải bấy giờ, họ ghi đến 25 bàn từ bóng chết, chiếm tới 39% tổng số bàn ghi được.

Chính tại Midtjylland mà Buttgereit xây dựng và phát triển các mô hình trong các tình huống bóng cố định. Dần dần, những CLB Đan Mạch khác cũng học tập. Nhưng khi tất cả cùng lĩnh hội, lợi thế cạnh tranh vốn có của một đội bóng cũng không còn. Điều này càng đặt ra những yêu cầu mới: không ngừng đổi mới, không ngừng sáng tạo.

Trong một cuộc chơi đấu trí, có nhiều cách để giành phần thắng trước đối thủ. Nói như Buttgereit trên Sky Sports thì: "Bạn luôn phải đi trước đón đầu. Đối phương sẽ dự đoán, tìm cách bắt bài, nhưng nếu bạn có sự chuẩn bị và những phương pháp mới, bạn sẽ khiến họ không kịp trở tay."

Cũng theo Buttgereit, sự thành công của một đội bóng trong các tình huống bóng cố định, không nhất thiết nằm ở việc bổ nhiệm một chức danh HLV bóng chết cụ thể trong hàng ngũ ban huấn luyện.

Có thể lấy ví dụ về trường hợp của CLB West Ham ở Ngoại hạng Anh 2020-2021. West Ham ghi nhiều bàn nhất từ bóng chết (16 bàn), và cũng chỉ để thủng lưới bảy bàn (ít thứ ba) từ các pha bóng tương tự. Đứng sau thành công này là hai trợ lý của David Moyes: Paul Nevin cùng Kevin Nolan. Song, cả hai không hề có chức danh cụ thể là HLV bóng chết.

Buttgereit nhận xét: "Vấn đề là bạn phải có đam mê thật sự với các tình huống bóng cố định". Và khi nói về đam mê hay sự hào hứng, Kevin Nolan của West Ham có thừa. Từ thời còn chơi bóng, Nolan đã nổi tiếng là một chuyên gia bóng chết. Nhất là giai đoạn anh còn khoác áo Bolton của Sam Allardyce.

Ngoài ra, khi nói về các tình huống cố định và công việc của một HLV bóng chết, đó không chỉ là ở mặt trận phòng ngự hay mặt trận tấn công, mà phải là sự kết hợp. Một đội bóng nếu ghi nhiều bàn từ bóng chết, nhưng vẫn để thủng lưới ngần ấy bàn từ các pha bóng tương tự, là sự lãng phí.

Trong công việc này, vai trò sâu sát từng cá nhân, từng thành viên trong đội bóng là tiên quyết. Bởi lẽ, vai trò của một HLV bóng chết còn là một chuyên gia phá triển cá nhân. Điều này đòi hỏi hàng giờ liền làm việc với riêng mỗi cầu thủ trong các buổi tập, từ quan sát các băng hình, cho đến hướng dẫn trên sân tập.

HLV bóng chết Gianni Vio người Italy từng nêu rõ: "Tất cả những gì tôi có thể nói là bạn cần phân tích những cầu thủ mình có trong tay, rồi tìm ra giải pháp tương ứng với bộ kỹ năng của từng cầu thủ ấy."

Quan niệm của bản thân mỗi CLB cũng sẽ cần thay đổi. Văn hóa huấn luyện ở hầu hết các đội bóng luôn là mọi quyết định chuyên môn đều đến từ người HLV trưởng. Song, tại Midtjylland, việc đề cao tầm quan trọng của những pha bóng cố định và HLV bóng chết là sách lược của toàn thể các cấp CLB, với ý tưởng xuyên suốt từ lứa học viện cho đến đội một. Để có được sự thống nhất ấy, là một nỗ lực và nhất là sự kiên nhẫn.

Ngoài ra, đã đến lúc quan niệm cũ nhưng phổ biến rằng những bàn thắng ghi được từ các tình huống phạt góc là thứ... may rủi cũng cần thay đổi.

Hoàng Thông tổng hợp