Tổng cục Tình báo Quân đội Ukraine hồi tháng 2 cho biết lực lượng Nga "đang sử dụng hàng nghìn thiết bị đầu cuối" của dịch vụ Internet vệ tinh Starlink. Mạng lưới thiết bị kết nối Internet này được Nga triển khai tại khu vực họ kiểm soát và có thể làm suy giảm lợi thế chiến trường của Ukraine.
Tỷ phú Mỹ Elon Musk khẳng định công ty SpaceX của ông chưa từng bán trực tiếp hay gián tiếp thiết bị Starlink cho Nga. SpaceX tuyên bố sẽ vô hiệu hóa thiết bị đầu cuối "nếu chúng bị một bên sử dụng trái phép".
Tuy nhiên, cuộc điều tra do Wall Street Journal thực hiện cho thấy hàng nghìn thiết bị Starlink đã đến tay một số đối thủ của Mỹ, trong đó có Nga, thông qua những chuỗi cung ứng ngầm ở châu Phi, Đông Nam Á và Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE).
Trung gian tại Nga mua phần cứng Starlink từ trang thương mại điện tử Mỹ eBay và những nơi khác, bao gồm thị trường chợ đen ở Trung Á hoặc Đông Nam Á, sau đó chuyển lậu về nước, theo cuộc điều tra. Sau khi người bán kích hoạt phần cứng ở quốc gia cho phép Starlink hoạt động, người dùng cuối sẽ sử dụng tính năng chuyển vùng để kết nối Internet.
Binh sĩ Ukraine sử dụng hệ thống Starlink trong cuộc tập trận ở vùng Chernihiv tháng 6/2023. Ảnh: AFP
Oleg ở Moskva là một tay trung gian như vậy. Ngoài máy hút bụi và giá đỡ điện thoại, Oleg còn đăng bán hàng chục thiết bị đầu cuối trong bộ tiêu chuẩn Starlink trên một nền tảng bán hàng trực tuyến tại Nga. Oleg cho biết hầu hết đơn mua đến từ "những vùng lãnh thổ mới", khu vực Nga kiểm soát ở Ukraine, hoặc "để quân đội sử dụng".
Tìm kiếm từ khóa "thiết bị đầu cuối Starlink" bằng tiếng Nga cho ra nhiều kết quả là những người bán tương tự Oleg. Một nền tảng bán hàng trực tuyến còn cam kết "đã kiểm tra hiệu suất thiết bị" tại những khu vực Nga kiểm soát ở Crimea, Lugansk, Donetsk và Kherson, phí sử dụng hàng tháng từ 100 USD.
Nền tảng Oleg sử dụng còn có danh sách người bán thiết bị Starlink từ trang thương mại điện tử eBay của Mỹ. Phát ngôn viên eBay nói công ty "tuân thủ luật pháp và quy định tại quốc gia sở tại, tuân thủ luật pháp quốc tế và các lệnh trừng phạt liên quan".
Thiết bị Starlink sau đó sẽ được tình nguyện viên chuyển đến tiền tuyến. Valentina Kornienko và em gái gây chú ý trên Telegram sau khi đăng video chuyển 5 thiết bị Starlink cho binh sĩ Nga ở miền đông Ukraine hồi tháng 2. Họ nói đây là những thiết bị đầu tiên trong 30 hệ thống sẽ giúp binh sĩ Nga áp đảo lực lượng Ukraine.
"Đó là Starlink, một thứ mới và rất cần thiết", Kornienko nói. "Chúng tôi sẽ thử và lần giao hàng tiếp theo sẽ lớn hơn".
Trên chiến trường, Starlink cung cấp Internet tức thời và bảo mật hơn so với tín hiệu di động hoặc vô tuyến. Ngoài ra, Starlink còn giúp người dùng điều khiển UAV và triển khai những công nghệ quan trọng khác trong chiến tranh hiện đại.
Sau khi chiến sự với Nga bùng phát tháng 2/2022, Starlink giúp Ukraine duy trì kết nối Internet để liên lạc trên tiền tuyến và hỗ trợ hoạt động tác chiến. Các bên ủng hộ Ukraine, như Ba Lan và Mỹ, đã mua hàng nghìn thiết bị đầu cuối Starlink chuyển cho Kiev.
Tình trạng trên đẩy SpaceX vào tình thế khó xử, khi thiết bị của họ được sử dụng ngày càng nhiều cho mục đích quân sự. Công ty có thể hạn chế truy cập Starlink bằng cách "khoanh vùng ảo", khiến dịch vụ Internet không khả dụng tại những quốc gia, địa điểm cụ thể, hoặc vô hiệu hóa thiết bị.
Tháng 9/2023, Musk đã từ chối một yêu cầu kích hoạt Starlink ở Crimea, bán đảo Nga sáp nhập vào lãnh thổ năm 2014. Ông cho rằng Kiev khi đó muốn sử dụng Starlink để điều khiển xuồng tự sát tấn công chiến hạm của Moskva.
Binh sĩ Ukraine thu hồi thiết bị Starlink ở Kramatorsk tháng 12/2022. Ảnh: Reuters
Theo một nguồn thạo tin, Nga trong một năm qua đã tìm cách triển khai Starlink ở tiền tuyến. Moskva bắt đầu sử dụng rộng rãi thiết bị đầu cuối này hồi đầu năm, sau khi tìm ra cách để đăng ký thiết bị ở quốc gia khác.
Angel, thiếu tá 27 tuổi thuộc lữ đoàn số 92 của Ukraine, lần đầu nhìn thấy binh sĩ Nga sử dụng Starlink hồi đầu năm, bởi họ không ngụy trang ăng ten màu trắng của thiết bị. Angel lưu ý các ăng ten này là mục tiêu ưu tiên "bởi nó đồng nghĩa có người điều khiển UAV gần đó".
Giới chức Ukraine cho biết họ đã liên lạc với SpaceX về việc lực lượng Nga sử dụng thiết bị đầu cuối Starlink ở Ukraine. Cơ quan quản lý viễn thông Ukraine hồi tháng 3 công bố quy định chỉ thiết bị Starlink đã đăng ký với giới chức nước này mới có thể hoạt động ở khu vực Nga kiểm soát hoặc gần tiền tuyến.
Trợ lý bộ trưởng quốc phòng Mỹ về chính sách không gian John Plumb ngày 5/4 nói SpaceX đang phối hợp với Ukraine để chấm dứt tình trạng Nga sử dụng thiết bị Starlink. Điện Kremlin bác bỏ thông tin quân đội Nga liên lạc bằng vệ tinh Starlink trong vùng Moskva kiểm soát ở Ukraine.
Trong bối cảnh chiến sự vẫn tiếp diễn, hiện chưa rõ Starlink có thể được sử dụng ở đâu, với mục đích gì.
Ông Musk từng bày tỏ bất bình khi Starlink liên quan tới chiến sự Nga - Ukraine. "Sao tôi lại vướng vào cuộc chiến này?", Musk nói với Walter Isaacson, người viết tiểu sử của ông, thêm rằng dịch vụ được cung cấp vì mục đích hòa bình, không phải để điều khiển UAV tập kích mục tiêu quân sự.
Như Tâm (Theo Wall Street Journal, Kyiv Post)