àng chục năm qua, bia là một phần trong văn hóa ẩm thực, văn hóa vỉa hè của người Hà Nội. Ít ai biết rằng, đây là một trong những nơi đầu tiên ở Đông Nam Á có nhà máy bia từ năm 1890, khi người Pháp đặt chân đến.

Công cuộc mở cửa 30 năm tạo nên cơn bão đồ uống, đưa Việt Nam vào top đầu thế giới về bia, với hàng chục nhãn hiệu. Nhưng vẫn có những người, một cách chân thành và tự nguyện, trung thành với vài cái tên gắn liền với Thủ đô như bia Hà Nội, Trúc Bạch, bia hơi vỉa hè... Có người cho rằng bia ở Hà Nội ngon vì được làm từ nguồn nước ngầm quý giá của đất Thăng Long ngàn năm mà người Pháp khám phá ra. Nhưng cũng có ý kiến rằng chẳng qua nguyên do là tính cách bảo thủ của con người Tràng An. Đã mê là không còn đường quay lại.

Dẫu vậy, cũng nhờ sự bảo thủ có phần “đáng yêu” đó nên chỉ ở Hà Nội, người ta mới tìm thấy những thương hiệu có tuổi đời hàng chục năm. Thậm chí với bia Trúc Bạch, hành trình 60 năm lịch sử là một câu chuyện dài, có cả nốt trầm khi biến mất khỏi thị trường, nhưng rồi trở lại ngoạn mục và được đón nhận cả ở phân khúc cao cấp.

Một ngày cuối tháng 12/2018, ông Phương Văn Lợi, 57 tuổi, công nhân tại nhà máy bia Hà Nội tại Mê Linh, cẩn thận kiểm tra những bồn nấu. Với trách nhiệm trưởng ca nấu 2, nhiệm vụ hàng ngày của ông là đảm bảo hàng nghìn lít bia đầu ra phải giữ đúng hương vị và chất lượng tốt nhất.

Dù hệ thống đều được điều khiển hoàn toàn tự động và phần lớn thời gian ngồi trong phòng kiểm soát thông qua bảng điện tử, thỉnh thoảng ông vẫn trực tiếp đến từng bồn nấu kiểm tra.

“Thời trước, nấu bia không dễ như bây giờ. Chúng tôi phải nấu thủ công bằng than, cứ mỗi mẻ là lại lấy mẫu thử bằng miệng. Tính cẩn thận được trui rèn từ đó, bao nhiêu năm quen rồi không bỏ được”, ông giải thích.

Ông Võ Tiến Kỷ và ông Lê Văn Ba, những lãnh đạo của thời kỳ sơ khởi chọn cái tên Trúc Bạch để đặt cho chai bia đầu tiên này, với ý nghĩa chỉ địa danh hồ Trúc Bạch trên mảnh đất ngàn năm văn hiến, và gần trụ sở Nhà máy Bia Hà Nội.

Ngay từ những ngày đầu, bia Trúc Bạch không sử dụng chiến lược giá rẻ. Do công nghệ mới, cộng thêm nguyên liệu nhập khẩu và tỷ lệ pha trộn lúa mạch cao, giá Trúc Bạch đắt hơn các loại bia truyền thống sử dụng công nghệ Hommel cũ từ cuối thế kỷ 19.

Trúc Bạch nhanh chóng trở thành thứ đồ uống “thời thượng”. Cùng với phở Hà Nội, kem Tràng Tiền, bia Trúc Bạch thành một phần trong văn hóa ẩm thực của người Hà Nội trong suốt một thời kỳ dài.

Đến giai đoạn bao cấp, bia trở thành món hàng xa xỉ và chỉ có thể mua theo tem phiếu mỗi dịp lễ tết.

Đến những năm 1990, Bia Hà Nội chuyển sang tự hạch toán kinh doanh và khó khăn nảy sinh từ đó. Nguồn nguyên liệu nhập khẩu bị thắt chặt, dẫn đến không đáp ứng đủ nhu cầu bia hơi, bia chai của người dân. Công suất nhà máy sụt giảm chỉ còn dưới 35 triệu lít một năm.

Chưa hết, nhà máy còn phải đối mặt với sự tranh vô cùng gay gắt từ bia Vạn Lực giá rẻ của Trung Quốc. Nhiều công ty bia trong nước lâm vào tình trạng khó khăn. Họ tìm lối thoát bằng cách chuyển hướng sang tập trung sản xuất bia hơi, hoặc sáp nhập với các công ty bia lớn, có tên tuổi để gia công sản phẩm. Phần còn lại, chấp nhận số phận cho đối tác ngoại thâu tóm như bia Huế.

Ban lãnh đạo nhà máy nhận định ở thời điểm này, Trúc Bạch kém tính cạnh tranh với mức giá cao vượt quá khả năng chi tiêu của người dân. Ngân sách nhà nước lại có hạn, không cho phép nhập các nguyên liệu sản xuất bia đắt đỏ.

Đó là lúc phải đi đến quyết định khó khăn nhất kể từ thời kỳ thành lập – dừng sản xuất Trúc Bạch.