Thanh Huyền -
 |
|
Nhà văn Imre Kertész. (budpocketguide) |
"Chúng ta viết vì ai?", trong bài tiểu luận Văn học là gì viết năm 1947, Sartre đã đặt ra câu hỏi cấp bách này cho giới nghệ sĩ, giữa bối cảnh châu Âu hoàn toàn nhàu nát và kiệt quệ. Không hy vọng viết cho "độc giả toàn cầu", bản thân các nhà văn, nói như ngôn ngữ của Sartre, ý thức rằng "cần phải viết về sự tự do đã biến mất trên mảnh đất này", trong đó có tự do của người nghệ sĩ.
Imre Kertész là một nhân chứng sống cho thời kỳ khó khăn ấy. "Tôi phải tự xác lập sự tự do cho chính mình, sự tự do trong ý thức", nhà văn nhớ lại. 20 năm sau khi thoát khỏi trại tập trung Auschwitz và Buchenwald, cuốn tiểu thuyết đầu tay Fatelessness của ông mới ra đời - một khoảng thời gian đủ dài giúp nhà văn có được độ lùi cần thiết để xác lập cho mình địa vị của một tác giả. "Chế độ độc tài ở châu Âu thế kỷ 20, trong đó Auschwitz là hiện thân cuối cùng, đã đẩy con người vào một tình huống mới. Chúng bắt người ta phải đứng trước một lựa chọn mà con người chưa từng phải đối mặt bao giờ: trở thành nạn nhân hoặc thủ phạm. Thậm chí, để tồn tại, người ta cần phải thỏa hiệp hoặc đồng lõa với chúng", Kertész giải thích. Trở thành nhà văn là cách ông từ chối hợp tác với chế độ độc tài.
Sinh tháng 11/1929 trong một gia đình Hungary gốc Do Thái, năm 14 tuổi, nhà văn bị trục xuất khỏi Budapest. Ban đầu, ông khai là công nhân chứ không dám nhận là học sinh để dễ bề tồn tại. Một năm sau khi vào trại tập trung, ông may mắn được lính Mỹ giải thoát nhờ một sự nhầm lẫn trong quá trình chép sổ sách. Trong giấy tờ của trại Buchenwald ghi rõ: "Tù nhân mang số 64921 Imre Kertész, chết ngày 18/2/1945". "Tôi đã chết một lần, vì thế mà tôi sống sót", nhà văn đã viết như vậy trong diễn từ nhận giải Nobel năm 2002.
 |
|
Imre Kertész nhận giải thưởng Nobel 2002. (nobelprize) |
Được tái sinh nhưng Imre Kertész không tránh khỏi những cảm giác rõ rệt về sự mất mát, phai nhạt của chuỗi ký ức về những tháng ngày đã qua: "Thật kinh hoàng, 10 năm sau khi thoát khỏi trại tập trung của Đức Quốc xã, những trải nghiệm còn lại trong tôi chỉ là một mớ ấn tượng lộn xộn và những câu chuyện vặt vãnh". Năm 1948, nhà văn làm việc cho Világosság - một tờ báo ở Budapest - rồi bị sa thải năm 1951. Tiếp đó, ông phục vụ hai năm trong quân ngũ.
Tuy nhiên, vào một ngày đẹp trời mùa xuân năm 1955, nhà văn nhận ra rằng, chính sự sống sót của mình qua cửa ải Thần Chết mà Đức quốc xã giăng bày chính là một món quà kỳ diệu của Thượng Đế. Ý tưởng viết Fatelessness bắt đầu từ đây. Một trong những thông điệp mà tác phẩm đưa ra chính là: Số phận của mỗi người nằm trong tay bản thân họ. "Nếu có tự do, sẽ không tồn tại cái gọi là số mệnh".
Vào thập kỷ 50-60 của thế kỷ trước, trong khi khoảng 200.000 người dân Hungary đổ xô đi tìm cuộc sống mới ở các nước phương Tây, Kertész ở lại trên chính quê hương mình và kiếm sống bằng nghề dịch sách. Ông đã chuyển ngữ những tác phẩm nổi tiếng của Hugo von Hofmannsthal, Elias Canetti, Joseph Roth, Arthur Schnitzler và những nhà tư tưởng lớn như Friedrich Nietzsche, Sigmund Freud, Ludwig Wittgenstein. Kertész cũng tham gia sáng tác nhạc và viết một số vở kịch nhẹ nhàng. Lúc bấy giờ, nhà văn không có máy chữ, ông thường viết bằng bút chì và sau đó là bút bi.
Kertész có một thời gian là hội viên Hội Nhà văn Hungary nhưng sau đó ông xin rút, nhằm phản đối tư tưởng bài Do Thái của tổ chức này. Do vậy, ông không được hưởng bất cứ đặc ân nào như các nhà văn khác. Kertész và vợ sống trong căn hộ một phòng nhỏ, ông viết bất cứ cái gì mình thích, không màng đến chuyện xuất bản hay in ấn. 40 năm nay, ngày ngày ông vẫn đều đặn đến xả hơi tại bể bơi Lukács - nơi ông có thể đàm đạo chuyện chính trị và văn chương một cách tương đối tự do. Trong số những tác phẩm văn học hiện đại, Kertész chịu ảnh hưởng sâu sắc từ The Stranger (Người xa lạ - 1942) của Albert Camus. Năm 1957, Kertész vô tình bắt gặp cuốn sách này trong một hiệu sách cũ. "Lúc bấy giờ, tôi không thể tưởng tượng được rằng người ta có thể viết ra được như thế. Tôi chỉ định mua một cuốn sách rẻ tiền, vui vui thôi. The Stranger được bán với giá chỉ 12 forints nên tôi mang nó về nhà. Và không nhờ Người xa lạ lại trở thành một phần gắn bó với số phận của tôi", nhà văn kể. The Stranger và Death in Venice (Thomas Manm) là những cuốn sách đã chỉ cho ông thấy hình hài của những tác phẩm văn chương đích thực. Sau đó, Kertész còn học hỏi được nhiều điều từ tác phẩm của những nhà văn nổi tiếng như Flaubert, Dostoevsky, Nietzsche, Freud, Kafka, Joseph Roth, Wittgenstein và Canetti.
 |
|
Imre Kertész và vợ trong niềm vui nhận giải Nobel. (worldpress) |
Fatelessness - tiểu thuyết đầu tay của nhà văn - là tác phẩm ghi chép lại những trải nghiệm của cậu bé người Do Thái 15 tuổi trong trại tập trung của Đức Quốc xã. Kertész không coi đó là một tác phẩm tự truyện. Trong một cuộc phỏng vấn, nhà văn tâm sự, ông chưa bao giờ muốn kể những chuyện riêng tư của mình cho mọi người. Tác phẩm hoàn thành năm 1965 nhưng do động chạm đến những vấn đề nhạy cảm nên phải 10 năm sau mới được xuất bản một cách đầy đủ. Tuy 10 năm sống cuộc đời lặng lẽ trong bóng tối nhưng chính tác phẩm này đã khởi nguồn cho 2 cuốn sách kế tiếp làm thành bộ ba tiểu thuyết của nhà văn, gồm: Fatelessness (1965), A kudarc (1988) và Kaddish for a Child not Born (Kinh cầu cho một đứa trẻ chưa ra đời - 1990). Kinh cầu cho một đứa trẻ chưa ra đời được viết theo kỹ thuật dòng ý thức. Nhân vật chính của tác phẩm là một người đàn ông trung niên, sống sót sau sự kiện Holocaust. Người sống sót trở thành một nhà văn lẹt đẹt trong sự nghiệp văn học, thất bại trong cuộc sống gia đình. Tương tự như thế, nhân vật trong các tác phẩm như Fatelessness và A kudarc là những cái tôi phân thân của nhà văn.
Đầu những năm 1980, Kertész vẫn là một cái tên vô danh tại đất nước mình. Tên tuổi ông không hề được nhắc đến trong cuốn Lịch sử văn học Hungary xuất bản năm 1983 do Tibor Klaniczay biên soạn. Đến sau 1989, tác phẩm của Kertész bắt đầu tạo được sự chú ý của độc giả trên toàn thế giới. Sáng tác của ông được dịch sang tiếng Anh, Pháp, Thụy Điển, Đức... Năm 2002, Imre Kertész đoạt giải Nobel - giải thưởng văn học cao quý nhất.
(Nguồn: Tổng hợp)