"Magnus Carlsen là một người bình thường, và cậu ta chơi cờ giỏi thôi", Nepomniachtchi (Nepom) nói, khi Carlsen lần đầu bảo vệ ngôi Vua cờ năm 2014 trước Viswanathan Anand.
Ian Nepomniachtchi tại GCT Tata Steel India 2019. Ảnh: GCT.
Nepom không khoa trương khi gợi về Carlsen. Vua cờ thứ 16 trong lịch sử từng là "mồi ngon" của Nepom. Anh thắng bốn, hòa sáu và thua một trong 11 ván cờ tiêu chuẩn giáp mặt Carlsen, dù hai trận thắng đầu tiên đến khi họ còn ở tuổi thiếu niên.
Nepom và Carlsen lần đầu so tài ở giải vô địch U12 châu Âu tháng 10/2002. Khi đó, Nepom là đương kim vô địch, còn kỳ thủ nhí Na Uy lần đầu dự một giải tầm châu lục. Hai cậu bé so tài trong bối cảnh Carlsen dẫn đầu giải, còn Nepom được cầm quân trắng. Carlsen chọn Phòng thủ Alekhine - một khai cuộc được đặt tên theo nhà vô địch thế giới thứ tư trong lịch sử. Hai bên nhanh chóng đổi quân, mỗi bên chỉ còn hai xe, một tượng và các tốt. Thế cờ cân bằng, khó tìm ra hướng đánh khả quan. Nhưng, Carlsen bất ngờ thí chất, bằng cách đổi xe lấy tượng và tốt. Đòn phối hợp của cậu bé Na Uy thất bại, khi Nepom tận dụng triệt để ưu thế để chiến thắng.
Nepom bảo vệ chức vô địch, với ván thắng Carlsen. Từ nhỏ, kỳ thủ Na Uy luôn khao khát chiến thắng bằng mọi giá. Tâm lý đó đôi khi lại là điểm yếu, mà Carlsen thường bị Nepom khai thác. Ba chiến thắng đầu tiên của Nepom trước Carlsen đều theo một kịch bản. Đó là Carlsen cưỡng cờ, cố đánh thắng rồi phải trả giá.
Với lối đánh toàn diện về kỹ năng và tâm lý thi đấu, Nepom tiếp tục vô địch U12 thế giới, chỉ một tháng sau. Cậu bằng điểm Carlsen, nhưng hơn chỉ số phụ. Lợi thế đối đầu của Nepom không chỉ dựa vào lối đánh "ngông" của Carlsen, mà còn đến từ sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Valentin Evdokimenko - HLV chuyên nghiệp đầu tiên của Nepom - hồi tưởng: "Sức cờ của Nepom nhỉnh hơn Carlsen ở thời điểm đó, nhưng không dễ đánh bại cậu bé Na Uy. Carlsen thạo nhiều biến thể khai cuộc và tính toán tốt hơn. Để đương đầu cậu ta, tôi dạy Nepom ghi nhớ rất nhiều biến trong khai cuộc mà Carlsen có thể sử dụng. Nghĩa là sau từng nước đi khai cuộc của Carlsen, Nepom sẽ biết đáp lại nước cờ hợp lý".
Nepomniachtchi (trái) hạ Carlsen ở London Chess Classic 2017. Ảnh: Chess.com.
Hai chức vô địch châu Âu và một chức vô địch thế giới ở lứa tuổi U12 không về tay Nepom một cách ngẫu nhiên. Thành công bước đầu của cậu bé dựa trên ba yếu tố: Năng khiếu, thời gian và tài chính. Nepom sinh ngày 14/7/1990 tại Bryansk - một thành phố nhỏ cách thủ đô Moscow 379 km về hướng Tây Nam. Cậu bé Ian sinh ra trong một gia đình trí thức. Bố mẹ Ian đều là giáo viên, mê cờ vua và dạy cho cậu cách chơi từ sớm. Khi Ian mới năm tuổi, ông nội đưa cậu bé tới một câu lạc bộ cờ. Ban đầu, năng khiếu cờ vua chưa manh nha nơi Ian. Đổi lại, cậu bé đam mê và chú tâm học hỏi. Những thành công ban đầu ngày càng trau dồi cảm hứng cho cậu bé.
Ông bà Nepomniachtchi làm mọi thứ để giúp Ian thỏa đam mê cờ vua. Họ dư dả tài chính để đưa con trai đi tới các thành phố, đất nước khác để thi đấu. Khi bắt đầu giật vị trí cao ở các giải đấu, Ian không còn phụ thuộc vào bố mẹ về tài chính. Từ tám tuổi, cậu bé thường nằm trong top ba Nga cùng lứa tuổi.
Mọi kỳ thủ nhí đều ghét thất bại, và Ian cũng vậy. Cậu không chịu xem lại các ván thua, để học hỏi sai lầm. Thầy Evdokimenko phải giảng giải cho cậu, rằng: "Nếu trò không chịu xem lại sai lầm, ngày mai trò sẽ mắc đúng sai lầm đó". Ian vẫn làm ngơ. Nhưng, vài ngày sau, cậu tự tìm đến thầy Evdokimenko, và nói: "Thầy hãy chỉ cho con xem con sai ở đâu".
Thái độ cầu thị giúp Nepom thành công trên nhiều sân chơi. Dù thường xuyên phải nghỉ học để thi đấu cờ, cậu luôn là học sinh xuất sắc. Nếu như các kỳ thủ thường giỏi toán, Nepom có năng khiếu văn học. Cậu từng đoạt giải nhất kỳ thi Olympiad văn học cấp tỉnh. Lên đại học, Nepom chọn khoa Báo chí của trường Đại học xã hội Liên bang Nga.
Ngoài cờ vua, Nepom còn mê game bài ma thuật Hearthstone. Anh từng đứng trong top 10 châu Âu trò này. Nepom thậm chí còn nghiện chơi Dota - một môn thể thao điện tử thể loại hành động và chiến thuật. Thú chơi Hearthstone và Dota manh nha khi Nepom xem phim Warcraft. Anh từng vô địch một giải Dota lớn ở Ukraine, có tên ASUS Cup Winter, năm 2011. Khi đó, Nepom dành nhiều thời gian cho Dota hơn cả cờ vua. Đến nay, kỳ thủ 29 tuổi thường tài trợ cho một đội Dota 2 ở Nga đi thi đấu các giải quốc tế.
Nhiều người cho rằng Dota 2 là nguyên nhân khiến Nepom tụt lại so với Carlsen, dù xuất phát điểm tốt hơn. Anh từng thừa nhận điều này, khi Carlsen lần đầu lên số một thế giới năm 2010. "Sự chuyên nghiệp của Carlsen với cờ vua đã vượt quá xa tôi", anh nói. "Muốn bắt kịp cậu ấy, tôi phải cố gắng cật lực. Hiện tôi vẫn chưa chăm chỉ nâng cao kỳ lực. Tôi tốn nhiều thời gian chơi game hơn mức cần thiết. Năm 15 hay 16 tuổi gì đó, tôi có thể ngồi máy tính chơi 12 tiếng liên tục. Không phải tôi nghiện game, mà tôi chỉ không có gì để làm. Tôi không biết tận dụng thời gian rảnh sao cho hợp lý".
Nepom không ngại nếu đụng Carlsen. Ảnh: GCT.
Nepom thừa tài năng, nhưng thiếu động lực. Đến năm 17 tuổi, anh mới trở thành Đại kiện tướng. Trong tám kỳ thủ dự Candidates 2020, chỉ có Đinh Lập Nhân nở muộn như Nepom. Năm 20 tuổi, anh lần đầu vô địch Nga, và châu Âu. Chàng sinh viên báo chí đặt chân vào nhóm Siêu đại kiện tướng, và chưa bao giờ bị đẩy ra. Nhưng, Nepom mất sáu năm quanh quẩn trong dải Elo từ 2.700 đến 2.730. Kỳ thủ Nga cũng không vô địch siêu giải nào trong sáu năm đó.
Tâm lý thi đấu của Nepom chạm đáy năm 2013, sau khi bị loại ngay vòng một Cúp Thế giới. Anh nói: "Tôi gặp kỳ thủ Trung Quốc - Vi Dịch - ở vòng một. Cả hai đều đánh quá tệ, nhưng không hiểu sao tôi lại lép vế ở tàn cuộc. Sau thất bại, tôi đã nghĩ sẽ bỏ cờ vua". Năm đó, quỹ thưởng của Cúp Cờ vua Thế giới và giải Dota 2 The International lần lượt là 1,6 triệu USD và 2,8 triệu USD. Sáu năm sau, quỹ thưởng Cúp Cờ vua không đổi, còn The International tăng lên hơn 34 triệu USD tổng thưởng.
Nhưng, Nepom không tiếc khi vẫn theo đuổi cờ vua. Một khi phong độ về đúng điểm rơi, Nepom rất khó bị ngăn chặn. Năm 2002, anh đoạt cú đúp vô địch U12 châu Âu và thế giới. Năm 2010, Nepom kiếm thêm cú đúp vô địch Nga và châu Âu. Đến năm 2016, anh giật ngay hai siêu giải đầu tiên trong sự nghiệp, tại Đam Châu (Trung Quốc) và Moscow.
Tháng 5/2016, bảo tàng Trường phái ấn tượng Nga khánh thành ngay trên đại lộ Leningradsky, dẫn về Quảng trường Đỏ. Bảo tàng trưng bày những bức tranh nổi tiếng nhất của các họa sĩ trường phái ấn tượng Nga từ cuối thế kỷ 19. Những bức họa này mang bố cục thoáng, nét vẽ nhỏ và nhanh, cốt để ghi lại chính xác tổng quan khung cảnh. Tranh trường phái nghệ thuật thể hiện một cái nhìn mới và không định kiến như trường phái hiện thực trước đó. "Ngày nay, trường phái ấn tượng truyền cảm hứng cho các nghệ sĩ", là câu tôn chỉ trên trang chủ bảo tàng.
Ở góc độ nào đó, kỳ thủ cũng là nghệ sĩ. Họa sĩ cần cảm hứng sáng tác, còn kỳ thủ cần cảm hứng để tạo ra những đòn phối hợp, thí quân giành thắng lợi. Bốn tháng sau khi khánh thành, bảo tàng được chọn tổ chức giải cờ vua Tal Memorial lần thứ 10. Đây là giải cờ tưởng niệm Vua cờ thứ tám trong lịch sử, quy tụ 10 kỳ thủ hàng đầu thế giới. Với Elo 2.740, Nepom chỉ đứng áp chót trong danh sách ban đầu. Elo trung bình của giải lên tới 2.760, nhờ các cao thủ như Vladimir Kramnik (2.808), Levon Aronian (2.795) hay Anand (2.776).
Nepom tại giải cờ Tal Memorial 2016. Ảnh: Chess.com.
Nepom mở màn với ván cầm Trắng, thắng Evgeny Tomashevsky, khi Đen mắc sai lầm ở khai cuộc. Ở ván cầm Trắng tiếp theo, anh lại hạ hạt giống số một Kramnik - Vua cờ thứ 14. Nepom kết thúc chín ván bất bại, giành sáu điểm, độc chiếm ngôi vương. Thành quả đó đưa Nepom lần đầu vào top 10 thế giới.
Từ top 10 đến vé dự Candidates cũng là một quá trình trắc trở, nhưng Nepom tiến từng bước vững chắc. Năm 2018, anh vô địch siêu giải Dortmund. Một năm sau, kỳ thủ 29 tuổi đoạt á quân Grand Prix 2019 - hệ thống giải của FIDE nhằm chọn hai suất dự Candidates. Dù đứng thứ hai sau đàn anh Alexander Grischuk, Nepom là kỳ thủ duy nhất thắng hai trong bốn chặng Grand Prix. Ở Moscow, anh hạ chính Grischuk trong trận chung kết, nhờ loạt tie-break cờ nhanh. Ở chặng cuối tại Jerusalem, Nepom đòi nợ trước Vi Dịch trong trận cuối cùng.
Nepom khởi đầu năm 2020 với vị trí số năm thế giới - thứ bậc cao nhất sự nghiệp. Phong độ đang ủng hộ Nepom tạo nên bất ngờ ở Candidates 2020, dù Fabiano Caruana và Đinh mới là hai ứng viên vô địch.
Chủ tịch FIDE - ông Arkady Dvorkovich - từng nói năm 2010, rằng: "Nepomniachtchi là niềm kỳ vọng số một của người Nga". Từng dành thời gian dài thống trị thể thao trí tuệ, Nga đang lép vế trước sự vươn lên của Mỹ, Trung Quốc lẫn Carlsen. Nay Kramnik đã giải nghệ, Grischuk qua độ tuổi sung sức còn Sergey Karjakin thất bại trước Carlsen trong trận tranh ngôi năm 2016, niềm kiêu hãnh của trí tuệ Nga dồn lên vai Nepom.
Áp lực chưa bao giờ là rào cản với Nepom. Nếu được chọn làm người thách đấu Carlsen, anh hoàn toàn có thể đẩy ngược áp lực về phía Vua cờ. Nhưng trước mắt, chàng cử nhân báo chí cần vượt qua những đối thủ ngang kèo ở Candidates.
Giải Candidates diễn ra từ ngày 17/3/2020 đến 4/4/2020 tại Yekaterinburg, Nga, để chọn ra nhà vô địch tranh ngôi Vua cờ với Magnus Carlsen. Tám kỳ thủ vượt qua các tiêu chí dự giải là Fabiano Caruana (2.842), Đinh Lập Nhân (2.805), Alexander Grischuk (2.777), Ian Nepomoniachtchi (2.774), Maxime Vachier-Lagrav (2.767), Anish Giri (2.763), Vương Hạo (2.762) và Kirill Alekseenko (2.698).
Xuân Bình