Huyền sâm là loại cây thảo sống lâu năm, cao khoảng 1,5-2 m, thân vuông màu lục, có rãnh dọc. Lá mọc đối, đầu nhọn, mép có khía răng. Hoa màu vàng nâu, mọc thành chùm ngắn ở ngọn thân và kẽ lá đầu cành. Quả và hạt màu đen. Cây phát triển tốt cả ở đồng bằng, trung du và miền núi cao. Rễ cây này được dùng làm thuốc với tên huyền sâm (thu hái vào mùa thu, phơi khô, ủ 5-10 ngày, đến khi ruột có màu đen là được).
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh, huyền sâm có tác dụng hạ sốt, giảm phản ứng viêm nhiễm, diệt được các vi khuẩn gây viêm nhiễm thường gặp như tụ cầu, liên cầu... Nó chủ yếu được dùng để chữa viêm nhiễm, nhất là các chứng viêm họng, viêm amiđan, lở loét ở miệng, ho, mụn nhọt... Liều dùng mỗi ngày 8-12 g dưới nhiều dạng (nước sắc, cốm, cao, viên nén), phổ biến nhất là dạng cốm.
Còn sa sâm (các tên khác: cỏ chân vịt, hải cúc) là một loại cây cỏ sống lâu năm, mọc hoang ở các bãi cát ven biển. Sa sâm bò trên mặt cát, mỗi gốc có thể mọc ra 2-3 thân bò hình sợi dài, có nhiều đốt, mỗi đốt dài 20-30 cm. Ở mỗi đốt đều có rễ ăn xuống đất và có lá ở trên như một cây riêng. Cứ như vậy, cây mọc lan ra, chạy dài mãi.
Lá sa sâm mọc từ gốc, xếp thành hoa thị ở quanh gốc, dài 5-8 cm, xẻ lông chim (gồm 7-8 thùy), mép lá có răng cưa thưa và không đều, trông giống như lá cải cúc hoặc lá bồ công anh. Hoa màu vàng. Quả có mào lông.
Rễ sa sâm được lấy vào mùa thu (khoảng tháng 8, tháng 9), rửa sạch, phơi khô để làm thuốc. Nó chủ yếu được dùng để chữa ho, trừ đờm và làm mát phổi. Liều dùng mỗi ngày 10-20 g dưới dạng nước sắc. Có thể dùng riêng hoặc phối hợp với nhiều vị khác như rễ vú bò, hà thủ ô, bạch truật nam, rễ gai, hoài sơn, cam thảo dây, trần bì, gừng...
BS Kim Minh, Sức Khỏe & Đời Sống