Từ ngày đường Hồ Chí Minh mở qua, thị trấn Khâm Đức – huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam ngày càng trù phú và giàu có. Các công ty trong, ngoài nước về khai thác vàng với hàng ngàn công nhân làm phố núi thêm tấp nập.
Một người lái xe ôm có tên Trần Phương Triều cho biết, ông là người địa phương duy nhất học được ngón nghề tăm vàng, nhưng nay đã giải nghệ. Ông Triều có một cơ ngơi nhà khang trang ngay thị trấn Khâm Đức và là chủ của một câu lạc bộ bi-a, chủ yếu phục vụ các kỹ sư, chuyên gia và công nhân công ty vàng ở Phước Sơn – Quảng Nam.
“Tất cả cũng nhờ vàng mà có. Giờ không còn sức nữa, vợ chồng ở nhà làm ăn lặt vặt cũng đủ sống, đủ nuôi thằng con ăn học đàng hoàng. Chạy xe ôm chỉ cho vui”, ông tâm sự.
Theo lời kể, ông Triều sinh ra ở Thăng Bình - Quảng Nam. Năm 1992, ông khăn gói lên Phước Sơn với ước mơ đi dạy học. Nhưng rồi cơn lốc vàng ngày ấy cuốn mất ước mơ ban đầu của chàng trai trẻ. Tham gia đội quân phu vàng, ông quen những thợ tăm vàng từ Thái Nguyên. Kết thân để đi theo học nghề, sau 3 năm ông học được nhiều bí kíp. Năm 1995, ông bắt đầu những chuyến xe rừng vào tận Phước Kim, Phước Thành để tăm vàng.
Ông kể, dân tăm vàng chuyên nghiệp giỏi chủ yếu từ Thái Nguyên vào. Có nhiều thợ tăm rất giỏi, chỉ cần tăm vài vị trí là xác định đúng hục vàng và lấy ra được mấy cân. Tăm vàng là đi tìm dấu vết của vàng hục từ khe suối, núi đồi. Dân tăm vàng thường đi theo nhóm với đồ nghề chỉ là chiếc bồn đãi, xà beng và xẻng cùng nhu yếu phẩm.
Ông Triều cho biết, khi xác định vùng núi, địa bàn, nhóm thợ tăm sẽ lên đường. Những người tăm vàng giỏi, chỉ nhìn vào cây cỏ, đất đá, dòng chảy sông suối là biết có vàng hay không. Thợ tăm sẽ bắt đầu từ khe suối xung quanh một ngọn đồi.
Từ suối, thợ tăm sẽ dùng bồn đãi vàng để tìm ra những hạt vàng nhỏ mà dân nghề gọi là “giống” vàng. Nếu xác định được giống vàng, thợ tăm sẽ tiếp tục tăm dần ngược lên ngọn đồi. Mỗi một điểm tăm, thợ đào sâu khoảng 30cm lấy đất đá đó đãi để tiếp tục tìm giống vàng.
Nếu giống vàng bóng thì hục chứa vàng phải ở xa do quá trình lăn làm bào mòn. Giống vàng còn góc cạnh thì hục vàng sẽ ở gần.
Tất cả được quan sát bằng mắt thường đầy tinh vi và kinh nghiệm. Nhìn vào hạt giống vàng, thợ tăm sẽ xác định vị trí của hục vàng, nơi chứa và khoanh vùng để lấy vàng. Và chuyện trúng vàng ký, thậm chí vàng tạ bằng nghề tăm không phải là hoang đường.
“Mỗi chuyến đi kéo dài từ một đến vài tháng trời, với dân tăm trúng năm bảy ký vàng là chuyện thường. Tôi biết có những người tăm trúng vàng tạ. Trúng xong, họ tìm cách lấy vàng ra khỏi rừng rồi bỏ đi và biến mất luôn”, ông Triều nói.
Năm 1998, trong một lần tăm vàng ở Phước Thành, ông Triều trúng hục vàng 5-6 ký. Nhưng thời điểm đó, vàng còn rẻ, chia đều cho anh em cũng không ăn thua. Có người em họ theo ông tăm vàng, ban đầu không tin, rồi chính mắt thấy vàng óng ánh, sau đó đã gắn bó với ông trong suốt những chuyến đi. Nhưng có nhiều chuyến đi kéo dài cả mấy tháng trời nhóm thợ tăm chỉ được vài chỉ.
Tương tự ông Triều, chủ một bãi đào vàng có tiếng ở Phước Sơn tên Nhân nay cũng giải nghệ. Ông Nhân trước là công an, nhưng bị kỷ luật và phải ra khỏi ngành. Qua nhiều biến cố, ông về mở hàng quán buôn bán nuôi con ăn học.
“Dân tăm vàng giỏi chủ yếu là dân ở Đồng Hỷ, Đại Từ ở Thái Nguyên vào. Những năm 1990, có những đội tăm trúng vàng tạ, họ lấy vàng ra hết rồi mình mới biết. Anh em kéo quân qua đó ‘đánh lại’ cũng kiếm được bộn”, ông Nhân tiết lộ,
Câu chuyện về dân tăm vàng tìm ra hơn 3.000 cây vàng ở Phước Sơn ông Triều, ông Nhân và các chủ bãi khác vẫn còn nhớ rõ. Đó là vào năm 1997, đội thợ tăm vàng dân Thái Nguyên vào thôn Trà Văn (Phước Kim) phát hiện tảng đá lớn ngậm vàng.
Tảng đá lớn nằm giữa đường nhưng không ai biết có vàng bên trong. Nhóm thợ tăm phát hiện nhưng vì đá quá lớn, không có cách nào để lấy hết. Thông tin lan truyền, dân làm vàng từ miền Bắc kéo vào và từ Gia Lai chạy qua, chia nhau xẻ đá đánh vàng.
Ông Triều kể: “Tảng đá lớn bằng ngôi nhà 2 tầng. Dân tăm vàng Thái Nguyên vào phát hiện, dân tứ xứ đổ xô vào đánh vàng. Đánh 3 - 4 tháng mới xong tảng đá. Đá xay ra một tiếng sau là có vàng rồi. Cả ngàn người tham gia thành một đại công trường. Tảng đá ấy ngậm hơn 3.000 cây vàng mà không ai hay”.
Sau này, chia sẻ về lý do bỏ nghề, ông thở dài nói: “Của thiên trả địa”. Còn ông Nhân lại chia sẻ: “Trúng vàng, giàu có thật. Nhưng cái gì cũng có giá cả. Sau mỗi lần trúng đậm là ăn chơi. Mỗi cuộc chơi ném đi vài chục cây vàng. Hết vàng lại vào rừng. Nhưng ăn của rừng, rưng rưng nước mắt”.
Để làm ra vàng, nhiều phu đã phải bỏ mạng khiến các chủ bãi như ông Nhân ăn năn từ bỏ để quay về cuộc sống thường ngày, tìm sự an bình cho bản thân và gia đình.
Lính phu vàng một thời của ông Nhân tên Tấn lại có may mắn thoát khỏi nghề tăm vàng. Tấn quê ở Quế Sơn – Bắc Ninh, từng theo chân đội phu vàng, vào tận Phước Thành, Phước Kim để làm vàng.
Ngày đó, Tấn kể vừa tốt nghiệp cấp 3, nhà nghèo nên phải sang Phước Sơn làm phu vàng. Biết hoàn cảnh, chính ông Nhân đã khuyên cậu cùng 2 chàng trai phu vàng khác về quê ăn học, đừng theo nghiệp vàng khổ ải.
Nghe lời, Tấn quay về miệt mài sách vở và trúng tuyển đại học. Nay đã thành danh, nhưng ký ức về năm tháng gian khổ vẫn còn in hằn. “Nếu ngày đó không quyết tâm, không được chú Nhân động viên, tôi không biết cuộc đời mình giờ sẽ trôi về đâu. Có khi giờ đã vùi xác dưới những hầm vàng”, Tấn tâm sự.
Còn ông Triều cho biết giờ đây mỗi ngày kiếm vài cuốc xe ôm quanh thị trấn làm thú vui. Thỉnh thoảng có người tìm ông yêu cầu chở người, hàng vào bãi vàng với giá vài triệu đồng, nhưng ông từ chối.
Ở cái tuổi 52, lưng ông đã còng theo những chuyến tìm vàng, không ít lần phải chứng kiến những cảnh đau thương, tang tóc vì cuộc chiến tranh giành vàng giữa núi rừng. Giờ đây, ông chỉ muốn những ký ức đó ngủ yên.
Theo Tiền Phong