Hồ Thiên Nga là một vở ballet kỳ lạ, không chỉ bởi nó là vở đầu tiên của nhà soạn nhạc thiên tài Tchaikovsky, mà còn bởi tác phẩm này được các thế hệ sau này đánh giá là một trong những vở ballet kinh điển nhất, một trong những đỉnh cao của Tchaikovsky.
Khác với những vở kinh điển còn lại như Kẹp hạt dẻ, Romeo và Juliet, Công chúa ngủ trong rừng…, Hồ Thiên Nga là điển hình của quan điểm “triết lý hóa ballet” mà Tchaikovsky ấp ủ.
Với ông, vượt qua thứ lãng mạn đẹp đẽ thông thường, ballet phải là đấu tranh nội tâm và những cảm xúc tột cùng, căng thẳng và thăng hoa, đau đớn và bi kịch. Không chỉ là câu chuyện cổ tích về tình yêu giữa Odette, nàng công chúa xinh đẹp bị hóa thành thiên nga và chàng hoàng tử si tình Siegfried, Hồ Thiên Nga còn ẩn trong đó triết lý sâu sắc về mẫu thuẫn và tính hai mặt giữa những cái tôi nội tại của mỗi con người.
Tác phẩm được coi là “ballet của những vở ballet”, một hình thức nghệ thuật bác học kén người xem, từng rất phổ biến ở Việt Nam, trong đó nổi tiếng nhất là trích đoạn “Những chú thiên nga bé nhỏ”. Trích đoạn này xuất hiện trên tivi, sân khấu do các nghệ sĩ ballet Việt Nam biểu diễn, vở rối tay thời thơ ấu, những hoạt cảnh của kịch nói, đài phát thanh...
Gần đây, khi bộ phim với diễn xuất xuất sắc của Natalie Portman - Thiên nga đen đoạt Oscar, trào lưu tìm xem lại vở ballet kinh điển này lan rộng khắp thế giới. Tại Mỹ, đất nước của nền công nghiệp giải trí nhạy bén, các nhà hát của New York thi nhau dựng lại Hồ Thiên Nga, thậm chí còn có một tuần lễ Hồ Thiên Nga được tổ chức thường niên tại Nhà hát Ballet Mỹ.
Trong lịch sử 138 năm tồn tại, Hồ Thiên Nga được hiểu và trình diễn theo nhiều trường phái, với tổng phổ và bối cảnh rất khác nhau, nhưng trường phái của Moskva được coi là “thể hiện đúng tinh thần và triết lý Tchaikovsky nhất”. Điển hình cho trường phái này chính là Nhà hát Bolshoi - thánh đường nghệ thuật nơi Hồ Thiên Nga công diễn lần đầu tiên. Giới chuyên môn nói rằng, nếu chưa một lần xem Hồ Thiên Nga do các nghệ sĩ Bolshoi trình diễn, bạn chưa thật sự biết thế nào là ballet.
Năm 2013, tổng đạo diễn kiêm biên đạo múa, huyền thoại Ballet - Mikhail Lavrovsky, nghệ sĩ Nhân dân Nga - người dẫn dắt Nhà hát Talarium et Lux quyết tâm dựng lại Hồ Thiên Nga theo phong cách Bolshoi kết hợp với "đặc sản" của Talarium et Lux là công nghệ trình diễn ánh sáng và kỹ thuật đa phương tiện. Đội ngũ kỹ thuật hình ảnh của Hồ Thiên Nga chính là những chuyên gia dàn dựng bối cảnh multimedia cho Thế vận hội mùa đông Sochi.
Mikhail Lavrovsky đã mất nhiều tháng để chọn lựa diễn viên trên mười mấy thành phố của Nga, trong đó phần nhiều là các nghệ sĩ tới từ chính Nhà hát Bolshoi. Năm 2014, ngay sau khi ra mắt, Hồ Thiên Nga của Talarium et Lux đã gây tiếng vang lớn. Nhà hát liên tục có những chuyến lưu diễn vòng quanh thế giới. Ở một số quốc gia châu Âu: Đức, Pháp, Italy, Australia hay Trung Quốc, các buổi biểu diễn của đoàn đều trong tình trạng cháy vé.
Những yêu cầu khắt khe về địa điểm, trang thiết bị, cơ sở vật chất đến những chi tiết li ti nhất đều phải đáp ứng theo tiêu chuẩn quốc tế. Quy trình tiếp đón đoàn tới gần 100 người từ nghệ sĩ đến kỹ thuật viên và khoản kinh phí khổng lồ đi kèm. Với những lý do này, việc đưa Hồ Thiên Nga của Talarium et Lux về Việt Nam khá khó khăn. Tuy nhiên, nhiều nhà tài trợ đã bắt tay nhau trong tình yêu dành cho một môn nghệ thuật đỉnh cao, để mang tới cho công chúng mộ điệu và cả lớp kế cận một cơ hội thưởng thức bữa tiệc ballet thịnh soạn.
Sự kiện đêm diễn của vở ballet kinh điển Hồ Thiên Nga tại Hà Nội ngày 1/8 tới là chiếc vé trở về tuổi thơ cho những người thuộc thế hệ 8x trở về trước, những người nghe trích đoạn “Những chú thiên nga bé nhỏ” nhiều tới thuộc lòng. Đó cũng là chuyến tàu quay về quá khứ của những doanh nhân và trí thức đã trải qua năm tháng thanh xuân rực rỡ nhất tại xứ sở bạch dương. Đó còn là cơ hội hiếm hoi thưởng thức vở diễn được dàn dựng bởi Nhà hát Talarium et Lux: một phép cộng giữa các nghệ sĩ hàng đầu của Nhà hát huyền thoại Bolshoi với kỹ thuật trình diễn đa phương tiện tối tân của thế giới giải trí đương đại.
Linh Hân