Từ năm 2014, Ngân hàng Nhà nước đã chủ động xây dựng lộ trình triển khai và áp dụng Basel II đối với hệ thống ngân hàng thương mại, trong đó có việc lựa chọn 10 ngân hàng thương mại thí điểm áp dụng Basel II. Theo quy định tại Thông tư 41, áp dụng Basel II là yêu cầu tất yếu đối với các ngân hàng thương mại. Kể từ 1/1/2020, các ngân hàng sẽ phải chính thức áp dụng tỷ lệ an toàn vốn theo chuẩn Basel II.
Việc triển khai Basel II được coi là giải pháp tái cơ cấu căn bản có tính đột phá, tạo nền tảng cho sự an toàn, phát triển lành mạnh, nâng cao sức cạnh tranh của hệ thống ngân hàng Việt Nam trong xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng hiện nay.
Cuối tháng 11/2018, VIB và Vietcombank là hai ngân hàng đầu tiên được Ngân hàng Nhà nước trao quyết định áp dụng Basel II trước thời hạn. Từ đó tới nay, ngành ngân hàng đã chứng kiến những biến chuyển mạnh mẽ của nhóm các ngân hàng thương mại cổ phần tư nhân và một số ngân hàng nước ngoài trong việc chạy nước rút để tuân thủ với Basel II.
Đến nay, chỉ còn 20 ngày nữa thời hạn áp dụng của thông tư 41 của Ngân hàng Nhà nước sẽ có hiệu lực. Tính đến thời điểm này đã có 15 ngân hàng trong nước và hai ngân hàng nước ngoài áp dụng trụ cột một của chuẩn mực quản trị rủi ro quốc tế Basel II.
Như vậy trong số những cái tên kể trên còn thiếu vắng các "ông lớn" ngân hàng như VietinBank, Agribank và một số ngân hàng cổ phần tư nhân lớn cũng chưa thể góp mặt.
Một chuyên gia ngân hàng cho biết, trong số 18 ngân hàng nói trên, mới có một ngân hàng hoàn thành cả ba trụ cột của Basel II và chuẩn bị công bố. 16 ngân hàng còn lại chỉ mới hoàn thành hoặc trụ cột một (mức độ vốn an toàn tối thiểu) hoặc trụ cột một và trụ cột ba (minh bạch và kỷ luật thị trường).
Ba trụ cột của Basel II là gì
Basel II có ba trụ cột chính. Trong đó, trụ cột một yêu cầu về tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR), trụ cột hai về rà soát giám sát và trụ cột ba về thực hiện các nguyên tắc thị trường. Áp dụng Basel II giúp tăng cường năng lực tài chính, tăng cường quản trị rủi ro của ngân hàng. Việc tuân thủ được các chuẩn mực theo Basel không dễ, đòi hỏi ngân hàng không chỉ về nhân lực, vật lực mà cả trình độ quản trị điều hành.
Tại Việt Nam, chuẩn mực vốn Basel II được quy định theo Thông tư 41 và Thông tư 13 của Ngân hàng Nhà nước. Theo đó, trụ cột một quy định mức an toàn vốn tối thiểu theo phương pháp tiêu chuẩn và phương pháp nâng cao cho rủi ro tín dụng, rủi ro hoạt động và rủi ro thị trường.
Trụ cột hai là đánh giá nội bộ về mức độ đủ vốn. Các ngân hàng phải chuẩn hóa quy trình, phương pháp, công cụ đo lường rủi ro, đồng thời phải kiểm tra sức chịu đựng về vốn, lập kế hoạch vốn theo các kịch bản thị trường và kinh doanh, giám sát về mức đủ vốn.
Các bước triển khai của trụ cột hai bao gồm cơ cấu quản trị ICAAP, đánh giá rủi ro trọng yếu, kiểm tra sức chịu đựng, lập kế hoạch vốn, giám sát mức đủ vốn và rà soát quy trình. Áp dụng ICAAP vào hoạt động kinh doanh bao gồm việc phân bổ vốn theo chiến lược kinh doanh, RAROC và định giá theo mức độ rủi ro.
Trụ cột thứ ba là minh bạch và kỷ luật thị trường, theo đó các ngân hàng phải báo cáo và thuyết minh định kỳ về các chỉ tiêu định tính và định lượng về an toàn vốn. Trụ cột này tập trung vào việc minh bạch và công bố thông tin. Các ngân hàng thương mại cần công bố thông tin một cách định kỳ và minh bạch. Nội dung công bố thông tin cần đáp ứng yêu cầu của Ngân hàng Nhà nước, ngoài ra nên tham khảo đến các chuẩn mực tốt nhất trên thế giới.
Những yêu cầu cơ bản trong bộ tiêu chuẩn Basel II.
Khó khăn và thách thức khi áp dụng Basel II
Để triển khai thành công Basel II, hệ thống ngân hàng Việt Nam đứng trước rất nhiều khó khăn và thách thức cần giải quyết. Vị chuyên gia ngân hàng cho rằng, từ góc độ các ngân hàng thương mại, trước tiên cần có sự đồng thuận tuyệt đối của cổ đông, hội đồng quản trị, ban kiểm soát và ban điều hành trong việc tuân thủ Basel II. Việc đầu tư cho Basel II và Basel III cần thực hiện một cách nghiêm túc, bài bản. Dự kiến lộ trình này sẽ thực hiện không dưới 8 năm, với một lượng chi phí đáng kể nhưng đổi lại, sẽ mang lại cho các ngân hàng hiệu quả kinh doanh bền vững.
Các ngân hàng cũng cần đảm bảo đủ vốn, đảm bảo cơ sở dữ liệu sạch, chất lượng, tin cậy. Đảm bảo các hệ thống công nghệ vững mạnh, tương tác tốt với nhau, công cụ đo lường CAR chất lượng, tin cậy. Đồng thời, đảm bảo nguồn lực nhân sự đủ trình độ, số lượng, có kiến thức chuyên môn, kiến thức rủi ro và công nghệ đáp ứng yêu cầu hội nhập.
Từ góc độ cơ quan quản lý, các chuyên gia cho rằng cần sự hỗ trợ hành lang pháp lý cho các quy định quản lý mới trong quá trình hội nhập, như quy định bắt buộc về xếp hạng tín nhiệm, quy định về sản phẩm phái sinh, chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS)... Ngoài ra, cũng cần có cơ chế khuyến khích và dỡ bỏ dần những quản lý hành chính về room tín dụng, điều kiện phát triển mạng lưới... cho các ngân hàng tuân thủ cả ba trụ cột Basel II và áp dụng sớm Basel III.
Hiện nay có một số ngân hàng đã bắt tay vào đầu tư triển khai trụ cột hai và trụ cột ba của Basel II và có thể sẽ có ngân hàng sớm công bố về việc là tổ chức đầu tiên trong hệ thống ngân hàng hoàn thành cả ba trụ cột của Basel II trước 31/12/2019. Nếu có ngân hàng hoàn thành được cả ba trụ cột Basel II trong năm 2019, sớm trước một năm so với thời hạn Ngân hàng Nhà nước quy định, thì đây là những nỗ lực tiên phong, góp phần đặt dấu mốc phát triển mới theo chuẩn mực quốc tế, đảm bảo sự phát triển minh bạch, an toàn và bền vững của ngành ngân hàng Việt Nam.
Vũ Khánh