Các vòi phun ở công trình Manga Hiti, Patan. Ảnh: Wikimedia
Đất nước Nepal nằm giữa Ấn Độ và Tây Tạng có hệ thống cung cấp nước uống rất dồi dào, có niên đại ít nhất từ thế kỷ 5. Một trong những đặc điểm ấn tượng nhất của nó là các đài phun nước bằng đá tinh xảo mang tên dhunge dhara hoặc hiti, trông giống quái vật biển makara trong truyền thuyết Hindu giáo. Dù dhunge dhara không kỳ vĩ như đường dẫn nước của La Mã cổ đại, công nghệ khéo léo giúp đưa nước tới đài phun cũng không kém phần ấn tượng, theo Interesting Engineering.
Dhunge dhara xuất hiện lần đầu tiên vào thời vương quốc Licchavi (năm 400 - 750 AD). Một số học giả cho rằng hệ thống tương tự có thể tồn tại sớm hơn và người Licchavis chỉ tổ chức và mang đến hình dạng thẩm mỹ cho công trình tồn tại sẵn. Trong văn hóa Nepal, dâng nước lên các vị thần được xem là hành động đáng khen ngợi. Do đó, cả các vị vua và cộng đồng dân cư trong quá khứ đều xây dhunge dhara ở trong vùng.
Công trình Manga Hiti ở Patan, xây vào năm 570 AD, được cho là dhunge dhara cổ nhất còn hoạt động. Theo thời gian, ngày càng nhiều đài phun nước tương tự bắt đầu mọc lên khắp thung lũng Kathmandu. Thời kỳ Malla (năm 1201 - 1779) ghi nhận sự phát triển của hệ thống đài phun nước.
Nguồn nước cơ bản của dhunge dhara là mạng lưới kênh dẫn nước từ những dòng suối trên núi. Một số khác lấy từ tầng ngậm nước dưới lòng đất. Dhunge dhara khai thác các nguồn dưới lòng đất thường được xây trên bể nông với độ sâu do mực nước ngầm quyết định. Những bể này được xây từ đá và gạch với vòi nhô ra từ mặt tường. Trong khi hầu hết bể chỉ có một vòi, có nhiều đài phun nước có 2, 3, 5, 9 hoặc thậm chí nhiều vòi hơn như công trình Muktidhara ở quận Mustang với 108 vòi. Nằm phía trên mỗi vòi luôn có một đền thờ nhỏ dành riêng cho một vị thần. Nước dư thừa được chứa trong ao hoặc dẫn tới cánh đồng canh tác để tưới tiêu.
Cuối thế kỷ 17, trước khi đường ống nước phổ biến, đài phun nước là nguồn cung cấp nước uống quan trọng. Dù tầm quan trọng của chúng giảm dần từ sau đó, dhunge dhara vẫn hoạt động, phục vụ khoảng 10% dân số ở thung lũng Kathmandu. Ngay cả ngày nay, dhunge dhara là phần không thể thiếu trong đời sống hàng ngày của nhiều cư dân. Họ sử dụng chúng cho mục đích tắm rửa và giặt giũ. Đây cũng là nơi thực hiện những nghi thức tôn giáo như như lau tượng thần.
An Khang (Theo Amusing Planet)