Khi nó hạ cánh xuống mặt đất, tràng pháo tay của những chuyên gia công nghệ hàng đầu thế giới vang lên không ngớt. Đến lúc này mọi người đều thừa nhận mẫu máy bay không người lái (drone) mang tên Hera của Việt Nam "nói được, làm được" với những thông số vượt trội trong khi những mẫu khác trên thế giới khi bay thực tế đều không được như thiết kế.
Cuộc thử nghiệm thành công trước sự chứng kiến của các chuyên gia drone hàng đầu cuối tháng 9/2023 mở ra chương trình hợp tác giữa "cha đẻ" của Hera, tiến sĩ Lương Việt Quốc và đại diện công ty Protrack của Israel, đơn vị chuyên sản xuất phần mềm chiến thuật quân sự.
Israel vốn là cường quốc drone nên thông thường các công ty Do Thái ưu tiên hợp tác với nhau nhưng Protrack lại chọn một drone từ Việt Nam vì các tính năng vượt trội.
"Đó là điều khiến tôi tự hào", tiến sĩ Lương Việt Quốc, 58 tuổi, CEO Công ty Real-time Robotics (RtR) chia sẻ.
Tiến sĩ Lương Việt Quốc, 58 tuổi, người đầu tiên ở Việt Nam xuất khẩu máy bay không người lái qua Mỹ. Ảnh: Nguyễn Đông
Gần 50 năm trước, dòng người vô gia cư lũ lượt kéo nhau về xóm Gò Mả - khu nghĩa địa nằm dọc dòng kênh Rạch Lào, nay thuộc quận 8, TP HCM - dựng nhà sát mộ, tạo nên cảnh tượng "người sống ở chung với người chết". Gia đình cậu bé Lương Việt Quốc nằm trong số đó.
Bố mẹ Quốc trở về thành phố từ vùng kinh tế mới, cất căn nhà tạm trên con rạch nhỏ, nơi người ta vứt rác, mảnh vỡ thủy tinh và đi tiêu xuống. Hàng ngày, cậu bé phải đợi nước thủy triều rút, lặn xuống rạch bắt cá và mò phế liệu. Đôi chân trần chằng chịt những vết thương.
Tiến sĩ Quốc kể, con rạch có chu kỳ nước cách nhau 25 tiếng nên hôm nay xuống lúc nhập nhoạng, những ngày sau sẽ phải xuống muộn hơn, lúc nửa đêm và khi về sáng. "Những đêm trời mưa, tôi cố nán lại kéo dài thời gian nhưng vì cái bụng đói quá vẫn phải xuống", người đàn ông 58 tuổi hồi tưởng.
Tuổi thơ của ông còn là nỗi ám ảnh những đêm mưa to, gió lớn, khắp nhà là xô chậu nhồi giẻ rách để nước mưa không bắn ra ngoài. 9 anh em ông mỗi người một góc, che đầu bằng giấy báo, nilon ngủ gà ngủ gật.
"Đói triền miên nên suốt tuổi thơ tôi chỉ ước ao lớn lên kiếm được việc làm, được chủ cho cho ăn tùy thích, không cần lương bổng gì cả", ông Quốc nói.
Cuộc sống lam lũ khiến những người bạn của Quốc bỏ học từ lớp 3. Các chị, các em cũng bỏ ngang đi làm. Chỉ duy cậu bé bám trụ vì luôn nhớ lời bà nội: "Chỉ có học mới thay đổi cuộc đời".
Tốt nghiệp cấp ba, Lương Việt Quốc học trung cấp tài chính, sau đó tiếp tục học lên đại học hệ tại chức. Đầu những năm 1990, Việt Nam bắt đầu mở cửa, khi đó Quốc 26 tuổi, nhận thấy được tầm quan trọng của tiếng Anh nên quay lại trường học. Nhờ có ngoại ngữ, anh trở thành một quản đốc Dự án tăng cường nhân lực xóa nghèo tại Trà Vinh của Liên Hiệp Quốc.
Năm 2002, học bổng Fulbright thay đổi chính sách, không yêu cầu bằng đại học chính quy. Thông tin này lập tức thắp lên một giấc mơ táo bạo trong lòng chàng trai trẻ. Anh nộp hồ sơ và "run lên vì bất ngờ và sung sướng" khi được cấp học bổng thạc sĩ tài chính tại Đại học Cornell (Mỹ).
"Tôi không có tiền đi du học, không có bằng đại học chính quy. Tôi học tiếng Anh chỉ vì nó làm cuộc sống mình phong phú nhưng cuộc đời đôi lúc vượt ra ngoài khả năng tưởng tượng, mà ngay cả trong giấc mơ cũng không mơ nổi", anh nói.
Tiến sĩ Lương Việt Quốc (áo đỏ) chụp cùng đối tác Israel, trong chuyến bay thực chứng Hera tại Đức, tháng 9/2023. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Mùa thu 2003, chàng trai Việt đặt chân đến thành phố Ithaca, bang New York. Trên đất Mỹ, Quốc mới biết có cơ hội học lên tiến sĩ, nên song song chương trình thạc sĩ kinh tế, anh dốc sức học thêm các môn mà chương trình yêu cầu. Thành tích xuất sắc giúp Việt Quốc nhận được học bổng của 8 trường khác nhau. Sau cùng, anh chọn Viện Đại học California -Berkeley. Bốn năm sau khi tốt nghiệp, anh làm việc ở Thung lũng Silicon.
Tại đầu não công nghệ toàn cầu, tiến sĩ kinh tế người Việt nhận thấy drone sẽ là thiết bị của tương lai, nên quyết định thành lập Công ty Real-time Robotics (RtR), năm 2014. Ba năm sau, anh mở trụ sở ở Việt Nam, tuyển 100% kỹ sư Việt. Nhà khởi nghiệp này ví hành trình của RtR như con bướm phải qua nhiều lần lột xác. Ba năm đầu chỉ học việc, ba năm tiếp theo đuổi kịp thế giới và cuối cùng là thiết kế được sản phẩm vượt trội hoàn toàn.
Khi ra mắt, Hera có 5 điểm vượt trội so với các sản phẩm đang có trên thị trường. Đầu tiên, nó là sản phẩm duy nhất nhỏ đến mức nhét vừa balo, dễ dàng để một người mang đi và tự thao tác. Tiếp theo, nó khỏe, bởi tất cả những con nhỏ chỉ nâng được tối đa hai kg nhưng Hera mang được 15 kg. Hera gắn được bốn camera với mỗi tải có tầm quan sát 360 độ trong khi các dòng khác chỉ gắn được một.
Nó cũng thông minh gấp ba, bốn lần và đặc biệt đa năng. Một Hera có thể làm nhiệm vụ trinh sát, tác chiến, cứu hộ cứu nạn, truyền tin, truyền thông, quản lý rừng, phòng cháy chữa cháy, quét lidar lập bản đồ, dò phóng xạ, khí độc, mang thả vũ khí, thiết bị chữa cháy. Nếu không tải Hera bay được 56 phút, bay với tải một kg là 53 phút, đủ bốn tải là 16 phút.
Hiện Hera được bán tại thị trường Mỹ giá 58.000 USD/chiếc, cao hơn 1,5 lần so với các sản phẩm khác. Nó đang được Công ty Valmont Industries, ở Mỹ sử dụng để kiểm tra đường điện cao thế định kỳ để đảm bảo an toàn; được Almos National Lab, nơi chế tạo bom nguyên tử đầu tiên trên thế giới sử dụng. Tại Việt Nam, Cục Cảnh sát phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ (Bộ Công an) đã tiếp cận Hera.
"Trong năm nay, chúng tôi sẽ tung ra ba phát minh là khung chống rung OmniSight gimbal, máy bay không người lái trồng rừng và máy bay không người lái có khả năng chống chiến tranh điện tử", CEO này nói.
Trong số này, khung chống rung OmniSight là một phát minh đột phá. Suốt 10 năm nay trên thế giới là dòng gimbal mang một camera, quét ngang, không thể quét 360 độ. Tiến sĩ Quốc mong muốn gimbal phải như hai mắt của tắc kè quan sát được 360 độ môi trường xung quanh, giúp tăng năng suất làm việc lên gấp đôi.
Trong một lần phải nằm viện làm thủ thuật, anh chợt nghĩ ra giải pháp. Ngay lập tức anh gọi cho kỹ sư trưởng đến trình bày cách để gắn hai camera vẫn giữ được trọng tâm, đồng thời thêm não cho gimbal để chạy trí tuệ nhân tạo. Cái tên OmniSight mang nghĩa "thiên lý nhãn".
Nghe tiến sĩ Quốc trình bày xong, người kỹ sư trưởng cười nói: "Vậy ra đây là kết quả của bốn ngày nằm viện?".
Tiến sĩ Quốc chia sẻ về Hera và thành tựu công ty của mình với học sinh trường Hope school, ngày 28/1 với mong muốn truyền ước mơ tới những đứa trẻ mồ côi cha mẹ vì Covid-19. Ảnh: Nguyễn Đông
Nhìn lại hành trình của mình, Lương Việt Quốc rút ra hai bài học. Thứ nhất, giáo dục thực sự thay đổi cuộc đời con người. Học tập không chỉ trong hệ thống giáo dục chính thống mà học suốt đời theo nghĩa rộng cả không gian và thời gian. Nhờ học, anh đi lên từ dòng kênh chết. Và cũng nhờ tự học, anh đã ghi tên người Việt vào bản đồ phát minh trên thế giới.
Sự ra đời của Hera là minh chứng cho thấy trí tuệ Việt Nam hoàn toàn có thể sánh tầm với các quốc gia trên thế giới, thậm chí vượt trội. Mặt khác, nó truyền cảm hứng, nếu đi theo con đường phát minh sáng chế, người Việt có khả năng thành công. Theo tiến sĩ Quốc, đây là con đường mà duy nhất để một nước từ vị thế là quốc gia đang phát triển thành quốc gia phát triển, như Hàn Quốc đã đi, Trung Quốc đang đi.
Chiều cuối năm 2023, Lương Việt Quốc quay trở lại xóm Gò Mả thăm những người bạn, người thân. Anh vẫn dùng ngôn ngữ xưa của những đứa trẻ khu ổ chuột, vẫn cười ngặt nghẽo ôn chuyện cũ. Nhưng ra về, lòng anh nặng trĩu. Thương những khuôn mặt thân quen vẫn mắc kẹt trong cái thế giới nhỏ bé, ngày ngày buôn thúng bán bưng, tối về uống rượu, đánh lộn.
"Tôi mong rằng tương lai chúng ta không còn phải kể câu chuyện anh hùng nữa. Bởi, khi ai đó nói về tôi như những anh hùng thì ngoài kia vẫn còn quá nhiều đứa trẻ sống trong một thế giới trái ngược", anh nói.
Đó mới là phần chìm của tảng băng - mà cậu bé bước ra từ dòng kênh chết - đang góp phần thay đổi.
Phan Dương - Nguyễn Đông