Hiện nay người lao động đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) dưới 20 năm mà không đủ điều kiện hưởng lương hưu thì có hai lựa chọn. Một là rút BHXH một lần, hai là đóng bảo BHXH tự nguyện cho đủ 20 năm để hưởng lương hưu.
Trong tờ trình Chính phủ gửi Quốc hội về dự án Luật Bảo hiểm xã hội, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội đề xuất một lựa chọn mới. Người đủ tuổi nghỉ hưu mà đóng BHXH dưới 15 năm không chọn rút hết một lần thì được trợ cấp hàng tháng cho đến khi đủ 75 tuổi.
Tiền hưởng do Quỹ Bảo hiểm xã hội chi trả, căn cứ trên thời gian tham gia và tiền lương tính đóng hàng tháng. Nhóm này được hưởng bảo hiểm y tế từ ngân sách nhà nước.
Người Hà Nội đi dạo bên Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, tháng 9/2023. Ảnh: Ngọc Thành
Cơ quan soạn thảo đề xuất hai phương án tính mức trợ cấp hàng tháng, song sẽ không thấp hơn mức trợ cấp hưu trí xã hội (dự kiến 500.000 hoặc 750.000 đồng). Phương án một là tổng số tiền chi trả trợ cấp đúng bằng khoản hưởng BHXH một lần. Theo quy định hiện nay, mức hưởng BHXH một lần được tính bằng hai tháng bình quân tiền lương đóng BHXH cho mỗi năm tham gia.
Phương án hai, khoản trợ cấp bằng tổng tiền đóng của lao động và chủ doanh nghiệp vào Quỹ Hưu trí tử tuất. Theo quy định hiện nay, mức này bằng 22% tiền lương làm căn cứ đóng BHXH, trong đó lao động 8% và chủ sử dụng 14%. Tổng mức đóng hàng năm tính bằng 2,64 tháng lương.
Công thức tính thời gian hưởng trợ cấp phụ thuộc vào từng phương án và sẽ được nêu rõ trong các văn bản hướng dẫn nếu đề xuất được thông qua.
Ông Nguyễn Duy Cường, Vụ phó Bảo hiểm xã hội, phân tích trong hai phương án thì tính bằng 2,64 tháng lương có lợi hơn cho người lao động vì cao hơn 0,64 tháng lương mỗi năm so với phương án đầu.
Chính sách này chỉ áp dụng cho lao động còn bảo lưu thời gian tham gia trong hệ thống BHXH, tức người từng rút một lần nhưng sau đó quay lại đóng tiếp, hoặc bảo lưu 50% (nếu Quốc hội thông qua phương án 2 về hưởng BHXH một lần) mà chưa đủ 15 năm tham gia, không áp dụng với người đã rút toàn bộ.
Độ bao phủ an sinh của Việt Nam mỏng khi mới hơn 35% người sau tuổi lao động có lương hưu, trợ cấp hàng tháng. Đồ họa: Gia Linh
Đề xuất nhằm liên kết các tầng hưu trí, "vá" lỗ hổng an sinh trong bối cảnh hơn 9 triệu người già hết tuổi lao động đến dưới 80 tuổi không lương hưu, không trợ cấp. Thống kê giai đoạn 2016-2022 có 109.300 lượt lao động đủ 15 đến dưới 20 năm đóng BHXH chọn rút một lần do chưa đủ điều kiện hưởng hưu trí.
Nếu đề xuất được thông qua, hệ thống an sinh sẽ hình thành ba tầng. Tầng dưới cùng là BHXH cơ bản dành cho lao động từ khi đi làm, gia nhập hệ thống an sinh đến trước khi đủ tuổi về hưu. Tầng này có các chế độ như ốm đau, thai sản, bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, trợ cấp thất nghiệp cùng khoản đóng góp để khi đủ điều kiện được hưởng lương hưu.
Tầng tiếp theo là lao động đủ tuổi về hưu đến dưới 75 tuổi mà chưa đủ năm đóng như dự luật đề xuất. Tầng còn lại dành cho người già trên 75 tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội. Hiện Việt Nam có hơn 14,4 triệu người già sau tuổi nghỉ hưu nhưng chỉ có 5,1 triệu người (chiếm 35%) có các chế độ hỗ trợ.
Dự án Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi dự kiến được Quốc hội thảo luận tại kỳ họp cuối tháng 10, thông qua tại kỳ họp tháng 5/2024 và có hiệu lực từ 1/7/2025.
Phương Hà