Quả nhót xanh, to bằng ngón tay trỏ người lớn, ruột chưa có xơ là món ăn ưa chuộng của đồng bào dân tộc Thái ở Tây Bắc. Khi ăn, cần kết hợp với nhiều loại rau, gia vị.
Nhiều lái buôn vùng núi phía Bắc săn tìm những cây nhót cho quả sớm để mua với giá cao. Cây nhót trồng bằng cành sau 3 năm cho thu hoạch, 5 năm tuổi có thể cao hơn 3 mét, tán rộng cả chục mét.
Những cây nhót trồng lâu năm đều được bắc giàn chống đỡ để cho tán rộng, cành nhiều, dễ dàng ra hoa và thụ phấn, quả sai hơn.
Mùa nhót xanh bao tử bắt đầu từ đầu tháng 11 đến hết tháng 2 năm sau. Người thu hái phải bắc thang leo lên hái từng quả. Việc hái mất nhiều thời gian nên phải huy động cùng lúc nhiều người.
Cây nhót thường ra hoa rải rác nhiều đợt. Tuy nhiên, để bán được giá cao, người trồng khai thác vào đầu mùa.
Thông thường các lái buôn sẽ "điểm" các gia đình trồng nhót số lượng lớn và cây nhót ra quả sớm. Khi vào mùa họ đi khắp nơi, đến từng nhà để kiểm tra chất lượng, kích thước quả và tự thu hái.
Người dân phân nhót thành các giai đoạn và tên gọi. Nhỏ là nhót bao tử; có hạt và xơ là nhót bánh tẻ và nhót chín. Nhót bao tử bằng ngón tay trỏ, vị chát nhiều hơn vị chua, hạt chưa có xơ. Nhót to, vị chua nhiều hơn vị chát sẽ khó khăn trong việc bảo quản, vận chuyển bởi dễ dập nát, khó ăn.
Bà Nguyễn Thị Chút ở tiểu khu 26/6, Nông trường Mộc Châu, cho biết gia đình trồng 7 cây nhót, tuổi thọ 10 năm, đều cho quả sớm. Ba năm gần đây, nhót xanh được lái buôn thu mua mạnh nên gia đình tập trung trồng và chăm sóc kỹ để thu hoạch theo sản lượng. Giá nhót đầu mùa là 150.000 đồng/kg, nhưng cuối mùa chỉ còn hơn 10.000 đồng. 7 cây hàng năm cho thu 1,5 tấn quả, bán khoảng 35 triệu đồng.
"Trung bình đi thu gom cả ngày chỉ được khoảng 30 kg. Cây nào nhiều thì 20 kg, cây ít 2 kg", chị Phan Thu Vân Anh (ở Mộc Châu, Sơn La) nói.
Giá nhót đắt nhất là 250.000 đồng/kg, hiện chỉ còn hơn 100.000 đồng/kg. Mùa nhót đã thu hái được 15 ngày, có gia đình thu 4-5 triệu đồng/ngày.
Nhót bao tử ăn với gia vị (chẩm chéo) của người dân tộc Thái hoặc nhiều nơi chấm muối ớt. Khi quả to dùng để nấu với nước rau, tạo vị chua.
Ngọc Thành