Tác phẩm, phong cách, con người nhà văn Kim Lân được ôn lại trong hội thảo do Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức hôm 16/11, nhân 100 năm ngày sinh của ông. Giáo sư Phong Lê khẳng định Kim Lân có vị thế quan trọng trong nền văn học hiện đại, ông sáng tác ít nhưng phù hợp với quy luật nghệ thuật - "quý hồ tinh quý hồ đa". Theo nhà thơ Hữu Thỉnh, Kim Lân là bậc thầy am hiểu về gốc rễ cuộc sống nông thôn. "Trong văn của Kim Lân, cái đặc sắc nhất, xúc động nhất là hồn cốt của tình người chứ không phải là những kịch tính hay xung đột dữ dằn", ông nói.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Hiếu chọn ba truyện ngắn - Vợ nhặt, Làng, Con chó xấu xí - là tác phẩm tiêu biểu, khái quát phong cách của nhà văn. Với Vợ nhặt, ông miêu tả nạn đói khủng khiếp qua con mắt đầy tính nhân văn, ăm ắp tình người, thể hiện tinh thần "lá lành đùm lá rách". Nhờ bốn bát bánh đúc, anh Tràng được một cô gái theo về làm vợ, từ đó nảy sinh những tình cảm thiêng liêng giữa vợ chồng, mẹ con. Truyện Làng thể hiện tình yêu của người dân với quê hương thông qua nhân vật ông Hai - người luôn tự hào về làng mình, bỗng chốc hụt hẫng vì tin đồn cả làng làm Việt gian. Theo ông Nguyễn Hiếu, sau Con chó xấu xí, Kim Lân không còn mặn mà với chủ đề làng quê.
Tranh chân dung nhà văn Kim Lân của họa sĩ Ba Tỉnh. Sinh thời, nhà văn chỉ học hết tiểu học nhưng giàu vốn sống nhờ chăm chỉ học nhiều công việc như nghề sơn, khắc tranh bình phong, đồng thời tham gia Hội Văn hóa cứu quốc từ năm 1944.
Vợ nhặt - tác phẩm nổi bật trong sự nghiệp nhà văn - là chủ đề trở đi trở lại trong buổi tọa đàm. Nhà nghiên cứu Nguyễn Hiếu nói Vợ nhặt là truyện ngắn hoàn chỉnh nhất của Kim Lân, xét về cách tạo tình huống, khắc họa tâm lý, sử dụng chi tiết. Tác phẩm viết về nạn đói chưa từng có trong lịch sử với hơn hai triệu người chết.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Thị Bích Hồng nhận xét tình huống anh cu Tràng nhặt được vợ làm nổi bật tình cảnh thê thảm của người dân trong nạn đói khủng khiếp năm 1945. "Cảnh người đàn bà bỗng nhiên có chồng, cảnh anh Tràng dương dương tự đắc vì có vợ, cảnh nàng dâu mới về nhà chồng đã bơi bày tất cả sự nghèo đói, thê thảm của người dân", bà Bích Hồng nói.
Tuy nhiên, điểm sáng, giá trị của câu chuyện nằm ở diễn biến tâm lý nhân vật trong phần cuối truyện. Anh nông dân sau một sáng nhặt được vợ tâm trạng bỗng "êm ái lửng lơ", "hắn thấy hắn phải có bổn phận lo cho vợ con sau này". Sinh thời, Kim Lân nói: "Khi viết về cái đói, mọi người thường có ý nghĩ khi đói, người ta khổ cực, chỉ muốn chết. Tôi muốn viết một truyện ngắn với ý nghĩa là khi đói, người ta không nghĩ đến con đường chết, chỉ nghĩ đến con đường sống".
Các nhà văn, nhà thơ ở hội thảo cũng ôn lại kỷ niệm với cố nhà văn. Trong ký ức của giáo sư Phong Lê, Kim Lân chân chất, hiền lành, chăm chỉ. Ông Phong Lê nhớ họ thường gọi Kim Lân là "bố già". Ngoài 80 tuổi, nhà văn vẫn minh mẫn, khỏe mạnh, là kho hồi ký sống về văn học trước và sau Cách mạng Tháng Tám 1945.
Nhà văn Kim Lân đóng Lão Hạc phim "Làng Vũ Đại ngày ấy", đạo diễn Phạm Văn Khoa. Video: Hãng Phim Truyện Việt Nam.
Nhà văn Nguyễn Văn Thọ nói ông không học ở đàn anh thủ pháp viết văn mà học tinh thần lao động miệt mài với con chữ. "Tâm hồn nhà văn Kim Lân luôn cháy bỏng tình yêu với đất nước, xứ sở và hết lòng vì sự nghiệp viết", ông Nguyễn Văn Thọ nói.
Nhà thơ Hữu Thỉnh kết luận: "Nhà văn Kim Lân đã cống hiến trọn đời cho nền văn học mới, nêu một tấm gương cao đẹp về lòng yêu mến, gắn bó mật thiết với cách mạng và kháng chiến, kiên định, vững vàng về bản lĩnh nhà văn để lại cho hậu thế những tác phẩm đặc sắc, có sức sống lâu dài, làm giàu thêm văn chương Việt, tâm hồn Việt".
Kim Lân tên thật là Nguyễn Văn Tài, sinh ngày 1/8/1920 tại làng Phù Lưu, Tiên Sơn, Bắc Ninh, mất năm 2007. Năm 1944, ông tham gia Hội Văn hóa cứu quốc và bắt đầu con đường viết văn, cộng tác cho những tờ báo như Chi Lăng, Xông pha, Dân quân Việt Bắc... Kim Lân viết rất ít, chọn lọc. Trong cuộc đời mình, nhà văn chỉ xuất bản hai tập truyện ngắn: Nên vợ nên chồng (1955) và Con chó xấu xí (1962)... Với những tác phẩm được xếp vào hàng kinh điển như Làng, Vợ nhặt, ông được đánh giá là cây đại thụ của nền văn học hiện đại Việt Nam.
Hà Thu