Chiều 6/12, trao đổi tại Viện Nghiên cứu Tâm Anh (TAMRI) với chủ đề Từ Việt Nam đến số 10 phố Downing (địa chỉ dinh thự của Thủ tướng Anh), Giáo sư, Hiệp sĩ Jonathan Van-Tam nói: "Để trở thành bác sĩ giỏi, trí thông minh chỉ một phần, quan trọng là học cách giao tiếp và nhận diện các mô hình bệnh".
Hơn 300 chuyên gia, bác sĩ, nhà nghiên cứu trẻ từ Đại sứ quán Anh tại Hà Nội, Viện Pasteur TP HCM, Hiệp hội Bệnh truyền nhiễm TP HCM, TAMRI, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Hệ thống Tiêm chủng VNVC... đã gặp gỡ giáo sư Jonathan Van-Tam.
Đây là lần đầu tiên giáo sư về Việt Nam, theo lời mời của TAMRI, và tiếp xúc đội ngũ chuyên gia, bác sĩ trẻ trong nước. "Tôi muốn kết nối, truyền cảm hứng đến các đồng nghiệp, bác sĩ trẻ Việt Nam", ông cho biết, thêm rằng "phải luôn lắng nghe và học hỏi không ngừng".
Lấy ví dụ từ bản thân, ông kể thời trẻ "chỉ vừa đủ điểm chuẩn vào ĐH Nottingham và là sinh viên cuối cùng được nhận". Với xuất phát điểm như vậy, ông không ngừng lắng nghe và học hỏi, không ngại thử sức làm việc, nghiên cứu trong nhiều lĩnh vực, dự án khác nhau để tích lũy kinh nghiệm, đặc biệt trong lĩnh vực bệnh cúm, dịch tễ học, bệnh truyền nhiễm, vaccine, thuốc chống virus và ứng phó đại dịch.
Trong đại dịch Covid-19 tại Anh, nhờ những đóng góp nổi bật, mang tính cách mạng và táo bạo, ông được Nữ hoàng Anh phong tước Hiệp sĩ, năm 2022. Ông từng là Phó giám đốc Y tế Trung ương - phụ trách chuyên môn, cố vấn khoa học cho Thủ tướng Anh (tương đương hàm thứ trưởng tại Việt Nam).
Bố ông là người Việt, kết hôn cùng mẹ ông là một phụ nữ người Anh, giảng dạy môn Toán. Cha ông tôn trọng giáo dục, "giống như hầu hết các bậc cha mẹ Việt Nam truyền thống".
"Gia đình tôi không có tiền cho những thứ xa xỉ hay những món đồ phù phiếm nhưng để mua sách học thì tiền lúc nào cũng sẵn", ông nói. Ấp ủ ước mơ thành bác sĩ, ông vào ngôi trường đại học mà bố từng theo học, thậm chí "mặc lại chiếc áo khoác mà bố từng mặc tại trường".
"Một trong những mục tiêu chính của y học là nhanh chóng nhận ra các mô hình bệnh, từ đó mới có thể điều trị tốt cho người bệnh", ông nói. Sau khi tốt nghiệp, ông làm việc tại các chuyên khoa mà bản thân yêu thích như cấp cứu, gây mê, bệnh truyền nhiễm. Ông dần dà nhận ra đam mê với mảng y tế dự phòng, bởi yêu thích quan điểm "bác sĩ điều trị giúp người bệnh khỏe ở thời điểm đó rất quan trọng, nhưng quan trọng hơn là phải nghiên cứu làm thế nào để giúp người ta không bị bệnh".
Giáo sư Jonathan Van-Tam tại buổi chia sẻ, chiều 6/12. Ảnh: Viện nghiên cứu Tâm Anh
Quan tâm lĩnh vực phòng chống nhiễm trùng và đối phó dịch bệnh, ông dành nhiều thời gian và tâm huyết để nghiên cứu bệnh cúm và các loại virus đường hô hấp khác. Từ một cậu bé với "nền giáo dục rất bình thường tại một thị trấn bình thường" ở Lincolnshire, một tỉnh miền trung nước Anh, ông trở thành giáo sư đại học về y tế công cộng. Năm 2017, ông tự đề cử và được bổ nhiệm vị trí Phó cố vấn Y tế của chính phủ Anh.
Từng tiên liệu thời gian giữ chức vị này sẽ đầy "thử thách, kích thích và là một bước ngoặt sự nghiệp quan trọng", song ông không ngờ vai trò này đã "đảo lộn, định nghĩa lại toàn bộ cuộc sống", khi dịch Covid-19 bùng phát. Ông không thể quên đó là "khoảng thời gian đáng sợ" cho các nhà lãnh đạo y tế, bởi khi ấy có quá nhiều câu hỏi về đại dịch hơn là đáp án.
Ở nhóm người 30 tuổi, Covid-19 gây tử vong gấp 4 lần cúm và ở tuổi của giáo sư Jonathan, tỷ lệ chết người gấp 18 lần. Các bệnh viện trên khắp thế giới vật lộn để đối phó tình trạng nhiều người cao tuổi, những người đồng thời mắc thêm một bệnh thì mức độ nghiêm trọng gấp 18 lần cúm.
Với một đất nước có nhiều người già như Anh, đây là điều rất đáng lo ngại. Áp lực bủa vây các thành viên cố vấn khi không ai biết liệu sẽ có vaccine hay không, không có bằng chứng về thuốc chữa được bệnh... Các quyết định phải được ban hành khẩn cấp, nhưng lại trong điều kiện phụ thuộc vào nguồn thông tin hạn chế. Ông đứng cạnh Thủ tướng để nói chuyện với toàn thể nước Anh, trong những cuộc họp báo tại số 10 phố Downing.
"Trong cuộc sống, khi ta không thể thoát khỏi tình huống khó khăn thì lối thoát duy nhất là vượt qua nó", ông nhớ lại khi ấy và thêm rằng bản thân đã "hiện diện đúng nơi, đúng thời điểm và phải chấp nhận điều đó".
Phần lớn, vai trò của ông trong đại dịch tập trung vào việc phòng chống dịch, phát triển các loại vaccine. Nhiệm vụ Thủ tướng Anh giao cho ông và cộng sự khi ấy là "hãy tạo ra vaccine cho Anh quốc và thế giới càng nhanh càng tốt, bằng bất cứ giá nào, bởi đây dường như là cách duy nhất để sớm kết thúc đại dịch".
Lực lượng Đặc nhiệm Vaccine Anh quốc được thành lập vào tháng 4/2020. Ông làm cố vấn y tế và "đó là dấu ấn quan trọng", chứng kiến mọi người "ngày ngày cống hiến sức lực từ 110% trở lên". Khi có được những liều vaccine đầu tiên vào tháng 12/2020, mọi người lại loay hoay với bài toán ưu tiên tiêm thế nào, khi mà số lượng sản xuất có hạn, không thể đáp ứng kịp nhu cầu khổng lồ khi ấy. Nhìn lại thời điểm đó, ông cho rằng "sản xuất thành công vaccine là chiến thắng đáng kinh ngạc của một canh bạc lớn không chắc thắng".
Góp phần đưa nước Anh vượt qua đại dịch, ông cho rằng kinh nghiệm có được trong những vị trí trước đó đã giúp ông hoàn thành vai trò này. Do đó, ông khuyên nhân viên y tế trẻ tuổi nên học tập, làm việc không ngừng và nghiên cứu sức khỏe cộng đồng từ các góc độ khác nhau, để càng trở nên giỏi hơn.
"Đừng đứng im. Nếu có thể, hãy dịch chuyển, tích lũy kinh nghiệm và học hỏi các kỹ năng mới", ông khuyên.
Giáo sư Jonathan Van-Tam thăm Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Chuyến đầu tiên trở về Việt Nam, ông sẽ làm việc cùng Bộ Y tế, AstraZeneca, Đơn vị nghiên cứu lâm sàng của ĐH Oxford tại Việt Nam, Hệ thống Trung tâm Tiêm chủng VNVC... Ảnh: Bệnh viện cung cấp
Trong số 5 đại dịch hơn 100 năm qua trên toàn cầu, có 4 đại dịch là do loại virus cúm mới. Không muốn dự báo trước tương lai bởi "điều này rất nguy hiểm, có thể dễ dàng mắc sai lầm", song ông cho rằng khả năng lớn nguy cơ đại dịch tiếp theo mà thế giới phải đối mặt một lần nữa sẽ là cúm. Do đó, cần chuẩn bị sẵn sàng mọi thứ.
Khi Covid-19 diễn ra, các bác sĩ, nhân viên y tế phải lựa chọn giữa chạy trốn và chiến đấu để làm tròn sứ mệnh của mình. Và rất nhiều người trên khắp thế giới đã lựa chọn sứ mệnh. "Một số người đã hy sinh. Chúng ta mãi mãi chịu ơn họ", ông chia sẻ.
Giáo sư Nguyễn Trần Hiển, Phó chủ tịch thường trực Hội Y tế dự phòng Việt Nam, cho biết chuyến thăm Việt Nam của giáo sư Van-Tam không chỉ vấn đề ngoại giao giữa các nhà khoa học hai nước, còn là dịp để trao đổi nhiều vấn đề liên quan đến phòng, chống dịch bệnh, ứng phó với các bệnh truyền nhiễm và dịch bệnh mới. Đây là vấn đề nóng của toàn thế giới, trong đó có Việt Nam.
Cùng cái nhìn này, giáo sư Nguyễn Văn Tuấn, Viện trưởng TAMRI, ví Jonathan Van-Tam là "cây cầu khoa học" kết nối Việt Nam với thế giới và câu chuyện về ông đã cổ vũ mọi người rất nhiều trong hành trình tìm kiếm những "cây cầu" này.
TAMRI kỳ vọng trở thành một trung tâm nghiên cứu y khoa hàng đầu ở khu vực Đông Nam Á với những nghiên cứu tầm cỡ quốc tế và có giá trị thiết thực, ứng dụng hiệu quả trong chăm sóc sức khỏe, khám chữa bệnh, cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.
Lê Phương