Chúng ta đang trong thời kỳ cạnh tranh gay gắt giữa trí tuệ con người - HI (human intelligence) và trí tuệ nhân tạo - AI (artificial intelligence). Trải qua hàng ngàn năm, giá trị của HI vẫn còn hiện hữu. Còn AI, tuy không hiện hữu, nhưng đã và đang hiện hình bằng những kết quả công nghệ rõ rệt.
Với sự phát triển mạnh mẽ của ngành AI, nhiều chuyên gia trên thế giới nhận định, trong tương lai AI sẽ tác động lớn đến thị trường lao động, cơ cấu công ty, thời gian và môi trường làm việc, hình thức và quan hệ lao động. Từ đó, AI sẽ làm thay đổi thế giới công việc một cách căn bản.
Thực tế, ngành trí tuệ nhân tạo đã được nghiên cứu từ rất lâu trên thế giới. Tuy nhiên, những năm trở lại đây, nhờ sự phát triển của học máy (machine learning), học sâu (deep learning), dữ liệu lớn (big data) mà trí tuệ nhân tạo đã có những phát triển vượt bậc.
Học máy dạy các máy tính cách tiếp nhận dữ liệu và tự học. Còn học sâu là một kỹ thuật chuyên sâu của học máy. Nhờ có nhiều lớp thần kinh nhân tạo hơn học sâu, học máy sẽ có khả năng tự học và nhận diện nhiều vấn đề có cấp độ phức tạp cao. Nhờ những công nghệ này, AI đang ngày càng tiệm cận tới khả năng suy nghĩ và xử lý thông tin giống như bộ não con người.
AI đe dọa việc làm?
Dưới tác động của cách mạng 4.0, AI đã trở thành hướng phát triển quan trọng. Việt Nam, từ một đất nước đứng ngoài những cuộc cách mạng khóa học trước, đã có cơ hội tham gia vào cuộc chơi lớn có tính toàn cầu. Tuy vậy, thách thức được xem là lớn nhất từ AI và yêu cầu phải được giải quyết kịp thời nhất hiện nay là vấn đề việc làm.
Không chỉ trong lĩnh vực lao động phổ thông, AI còn có khả năng ảnh hưởng tới nghề nghiệp trình độ cao như bác sĩ, luật sư.
Việc ứng dụng AI rộng rãi vào tất cả lĩnh vực của đời sống xã hội có nguy cơ khiến hàng triệu việc làm trên toàn thế giới bị mất đi. Các ngành nghề sử dụng nhiều nguồn lao động phổ thông sẽ có sự chuyển dịch lớn về nguồn nhân lực.
Các nước có ngành dệt may phát triển trước đây đầu tư nhiều vào thị trường các nước có nguồn nhân công lớn, trình độ không cao và giá rẻ như Việt Nam, Lào, Campuchia... Tuy nhiên, trong thời kỳ robot với trí tuệ nhân tạo được sử dụng phổ biến trong sản xuất, những nước này có thể sử dụng máy móc thay thế hoàn toàn trong sản xuất và không cần thuê nhân công giá rẻ từ một quốc gia khác nữa. Trong lĩnh vực giao thông vận tải, sự xuất hiện của xe tự hành cũng sẽ khiến hàng loạt các tài xế truyền thống không còn việc làm.
Không chỉ tác động mạnh vào bộ phận nhân lực có trình độ phổ thông, AI còn có khả năng ảnh hưởng tới công việc của những người có trình độ cao như bác sĩ, luật sư... Sự xuất hiện của robot bác sĩ với khả năng phân tích hàng triệu hồ sơ bệnh án, tổng hợp và đưa ra chẩn đoán bệnh với độ chính xác cao và nhanh chóng có thể dần thay thế vai trò của bác sĩ thật. Một ví dụ điển hình về robot bác sĩ là robot Watson của IBM trong lĩnh vực chẩn đoán và điều trị ung thư.
Hay với nghề luật sư, các nhà khoa học đang nghiên cứu và rất có thể trong tương lai sẽ tạo ra những robot đưa ra lời khuyên và tư vấn về luật pháp giúp cho con người nhanh chóng và chính xác.
Cơ hội việc làm mới và cuộc sống tiện nghi
Robot thay thế con người trong nhiều ngành nghề là có thật. Nhưng tận dụng đúng cách, viễn cảnh robot "cướp việc" làm không quá đáng sợ, vì cùng với sự thay thế AI cũng tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới và giúp cuộc sống con người tiện nghi hơn. Con người có thể tận dụng AI để làm những công việc thủ công, công việc nặng nhọc và những công việc đơn điệu lặp đi lặp lại - những việc mà con người không muốn làm hoặc không thể làm.
Cùng với sự thay thế, AI cũng tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới và giúp cuộc sống con người tiện nghi hơn.
Trong dịch vụ, chủ yếu là kinh doanh trực tuyến, các thuật toán AI đã giúp tự động hóa công việc thu thập dữ liệu, chuyển dữ liệu từ người mua sang người bán và giải quyết các vấn đề của khách hàng hay hỗ trợ tự động một cách nhanh chóng. Điều đó đã tạo điều kiện cho nhân viên không phải nhập liệu theo cách thủ công mà có thời gian để dành cho các hoạt động sáng tạo. Dựa trên các kết quả dữ liệu mà máy móc đã tổng hợp, các ngành nghề đòi hỏi tư duy sâu hơn về phân tích dữ liệu như Data Science ra đời, các chuyên gia, nhà khoa học dữ liệu xuất hiện và trở thành nghề hot.
Những thuật toán thông minh có thể tự quyết định cũng giúp AI nâng cao chất lượng cuộc sống cho con người hơn nữa. Điện thoại thông minh càng trở nên thông minh hơn, các trợ lý ảo có thể tìm thấy thông tin trong nháy mắt, gợi ý ra những kết quả phù hợp với từng đối tượng.
Ví dụ, khi đứng ở trung tâm Seoul, search từ khóa "best cafe", tôi được gợi ý Namusairo (quán được yêu thích nhất Seoul) chứ không phải bất cứ nơi nào khác, hay search "best pagoda" thì kết quả sẽ là Bongeungsa - ngôi cổ tự với pho tượng Di Lặc cao nhất Nam Hàn. Đây chính là kết quả của AI với sự hỗ trợ từ Machine Learning, hướng con người tới những điều tiện lợi nhất.
Trong y học, phần mềm đã có khả năng chẩn đoán một số bệnh ung thư và đưa ra chỉ định điều trị hiệu quả ngang bằng với bác sĩ. Hay các phương tiện có thể nâng cao độ an toàn, loại trừ được những rủi ro từ con người. Đối với lĩnh vực an ninh, AI giúp tạo ra những thiết bị có khả năng phát hiện các đối tượng nguy hiểm từ xa thông qua việc phân tích hình ảnh, góp phần kiểm soát trật tự an ninh hiệu quả hơn.
Với tốc độ phát triển của AI như hiện nay, những công việc cũ có thể sẽ không còn. Nhưng nó đồng thời hứa hẹn mở ra nhiều cơ hội cho các cá nhân và công ty trên toàn thế giới. Nếu không muốn rơi vào tình trạng thất nghiệp, chúng ta cần có một định hướng phù hợp trong việc lựa chọn ngành nghề. Khi đã vận dụng sáng tạo lợi thế công nghệ, con người có thể phát triển nhiều công việc mới và tận hưởng cuộc sống tốt hơn với AI hỗ trợ.
Thạc sĩ Khoa học máy tính Trần Quốc Tuấn
(Mentor Đại học trực tuyến FUNiX)
