Giám khảo Hội nhà văn VN bị chỉ trích 'lười đọc'

Ngay sau khi được công bố đoạt bằng khen lĩnh vực văn xuôi trong khuôn khổ Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam 2012, nhà văn Y Ban và Phạm Ngọc Cảnh Nam nhanh chóng tuyên bố từ chối nhận vinh dự này. Trong thư ngỏ, 2 tác giả đồng thời giải thích rõ nguyên nhân khiến họ quay lưng lại với Hội nghề nghiệp lớn nhất đại diện cho giới văn chương Việt Nam.

Nhà văn Y Ban, tác giả cuốn sách được tặng bằng khen - "Trò chơi hủy diệt cảm xúc", cho rằng ban giám khảo không đủ Tâm và Tầm đọc tác phẩm, đồng thời chỉ ra những yếu tố mà chị cho là khuất tất, không minh bạch, thiếu nghiêm túc và cảm tính trong cách thức xét giải của Hội đồng chung khảo, dưới sự chủ trì của chủ tịch Hội. Trong khi đó, nhà văn Phạm Ngọc Cảnh Nam, tác giả cuốn "Thế kỷ bị mất", từ chối bằng khen với lý do giải thưởng đã "không được xét với đúng tiêu chí văn chương".

Y Ban và Cảnh Nam nối dài danh sách những nhà văn từ chối được Hội tôn vinh - dấu hiệu cho thấy suy giảm uy tín trầm trọng của giải thưởng văn học thường niên lớn nhất Việt Nam.

Trước hiện trạng này, nhiều nhà văn, nhà thơ đã chia sẻ với VnExpress cách lý giải của họ. Nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo cho rằng, chất lượng giải thưởng đi xuống là do ban giám khảo "lười đọc". "Lười đọc nên không phân biệt được đâu là tác phẩm hay, tác phẩm không hay. Đến tên tác phẩm còn viết sai thì làm sao có chuyện đọc kỹ được", nhà thơ Trọng Tạo nói. Vấn đề sai sót mà Nguyễn Trọng Tạo nêu ra xảy ra ngay trong mùa giải năm nay. Trong bản tin công bố kết quả giải thưởng của Hội nhà văn Việt Nam hôm 16/1, tác phẩm "Thế kỷ bị mất" của nhà văn Phạm Ngọc Cảnh Nam bị viết nhầm thành "Một thế kỷ bị mất". Đến ngày 21/1, Hội mới ra thông báo đính chính trên website chính thức của Hội.

Hiện tượng nhà văn Việt Nam không chịu đọc nhau đã không còn là chuyện gì mới trong văn giới. Nhưng theo nhà văn Y Ban, khi được chọn làm giám khảo, họ cần phải đọc, dù hay hay dở. Trong thư ngỏ, nhà văn Y Ban cũng chỉ ra tình trạng làm việc thiếu trách nhiệm, từ hội đồng sơ khảo đến chung khảo. Chẳng hạn, có nhà văn xin bỏ phiếu sau (Thái Bá Lợi), có người bỏ phiếu qua điện thoại và bỏ cho tất cả đề cử vì... chưa kịp đọc (Trần Văn Tuấn)... Ông Tuấn chưa đưa ra bình luận gì về "lời tố" của Y Ban. Còn nhà văn Thái Bá Lợi cho biết hôm đó, ông có chuyến đi công tác nước ngoài nên xin được bỏ phiếu sau. Ông Lợi khẳng định, hội đồng sơ khảo rất chịu khó đọc và làm việc công tâm.

Các tác phẩm được đề cử giải thưởng Hội Nhà văn phải trải qua hai vòng thẩm định: Sơ khảo và Chung khảo. Hội đồng Sơ khảo gồm các ủy viên Ban chấp hành có chuyên môn trong từng lĩnh vực cụ thể như Thơ, Văn xuôi, Lý luận - phê bình và Dịch thuật. Họ đọc và chọn ra một danh sách rút gọn các tác phẩm để trình lên Hội đồng chung khảo. Hội đồng chung khảo sẽ tổ chức họp kín và bỏ phiếu cho các tác phẩm đoạt giải.

Theo nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo: "Không phải nhà văn nào cũng có khả năng phê bình, nhận định tác phẩm. Một hội đồng chung khảo mà nhiều nhà văn trình độ phê bình kém thì cũng không thể đưa ra các tác phẩm chất lượng". Ngoài ra, ông cho rằng: "Nhiều khi người ta còn xét giải dựa trên cảm tính, cảm tình". Để giải thưởng được minh bạch hơn, theo ông Tạo, mọi quy chế phải được rõ ràng. Ông cũng nhấn mạnh một điều quan trọng mà giải thưởng Hội Nhà văn cũng như bất kỳ hội nào cần quy định. Đó là ngay từ đầu người có tác phẩm tham gia giải thưởng phải rút chân khỏi hội đồng sơ khảo, tránh trường hợp nhà văn tự giới thiệu tác phẩm của mình, thậm chí tự chấm giải cho mình.

Trong thông báo chính thức đưa ra chiều tối 21/1, Ban thường vụ Hội nhà văn phủ nhận mọi cáo buộc của các nhà văn hội viên. "Việc xét giải thưởng văn học năm 2012 của Hội đã được tiến hành theo đúng Quy chế giải thưởng; từ khâu nhận tác phẩm đăng ký dự giải đến quá trình xét của Hội đồng Sơ khảo và Hội đồng Chung khảo đã thực hiện đúng quy trình, thể thức và tiến độ quy định", bản thông báo viết.

Hội cũng khẳng định, họ làm việc "không vì cái gọi là lợi ích nhóm" đồng thời cho biết: "Trong mùa giải năm 2012, các thành viên Sơ khảo đến Chung khảo đều đọc kỹ tác phẩm, có chính kiến và bỏ phiếu bầu hợp lệ. Hoàn toàn không có cái gọi là 'phiếu trắng'".

Bên cạnh yếu tố con người, quy trình chấm giải thiếu khoa học, cụ thể là sự tách bạch giữa hội đồng chung khảo và hội đồng sơ khảo chuyên môn cũng là nguyên nhân gây tranh cãi.

Nhà thơ Bằng Việt, chủ tịch hội đồng sơ khảo thơ tại giải thưởng năm nay cho biết, với tư cách người đứng đầu hội đồng chuyên môn, ông đã làm tròn trách nhiệm khi cùng với các ủy viên đọc và giới thiệu những tác phẩm có chất lượng. Còn việc hội đồng chung khảo làm việc thế nào, ông không biết và không nhận xét bởi ông không có mặt trong ban chung khảo và cũng không được hỏi ý kiến. "Mấy năm trước, có quy định những người đứng đầu hội đồng sơ khảo được tham gia với tư cách tư vấn, cùng tham dự nhưng không được bỏ phiếu. Gần đây, điều này không được duy trì. Năm nay, ban chấp hành họp và quyết định các thành phần tham gia và không phải tất cả những người đứng đầu hội đồng chuyên môn đều có mặt trong hội đồng chung khảo".

Nhà văn Trần Kỳ Trung - người Đà Nẵng - hội viên Hội Nhà văn Việt Nam - cũng chia sẻ bức xúc trước vấn đề này. Ông đề xuất, những mùa giải sau, chủ tịch hội đồng sơ khảo phải có mặt trong hội đồng chung khảo bởi ý kiến của họ là xác đáng, dựa trên việc đọc một cách nghiêm túc, kỹ lưỡng các tác phẩm. Theo ông Trung, khi hội đồng chung khảo có nhiều nhà thơ không biết viết và thẩm định văn xuôi, cũng không được diễn giải để hiểu về nội dung tác phẩm, sẽ dẫn tới tình trạng suy diễn, quy chụp. Ông Trung có ý nhắc tới trường hợp "Thế kỷ bị mất" của Phạm Ngọc Cảnh Nam, cho rằng hội đồng chung khảo sợ tên tác phẩm "nhạy cảm" nên không xét giải cao nhất dù tác phẩm được hội đồng sơ khảo đánh giá rất cao.

Cùng với việc chỉ ra bất cập, các ý kiến cũng đưa ra những đề xuất để giải thưởng Hội nhà văn Việt Nam và các giải thưởng văn học nói chung chất lượng hơn. Theo ông Bằng Việt: "Một giải thưởng văn chương cần đến hai yếu tố: chuyên môn (những tác phẩm đoạt giải phải có giá trị) và tác dụng xã hội (định hướng cho công chúng, gần gũi với đời sống, thể hiện sự cập nhật của giải thưởng chứ không phải chỉ mấy nhà văn đọc với nhau)". Ông Bằng Việt cho rằng những yếu tố phong trào, vùng miền, giới tính, cảm tính... cần để ra ngoài khi chấm giải.

Nhà thơ Bùi Kim Anh trong bài viết gửi đến VnExpress cũng đưa ra những đề xuất như: chỉ chấm tác phẩm văn học; loại trừ những yếu tố ngoài văn chương; minh bạch thành phần giám khảo; kịp thời công bố số phiếu và can đảm trước những tác phẩm văn chương giá trị.

Còn nhà văn Thái Bá Lợi cho rằng, để giải Hội nhà văn Việt Nam tập trung và chất lượng hơn, chỉ nên trao một giải cao nhất và bỏ hẳn giải thưởng "bằng khen". "Việc định giá một tác phẩm đoạt giải hay không chỉ là điều tương đối. Với mỗi tác phẩm văn học, có hai giám khảo quan trọng nhất đó là thời gian và bạn đọc. Vượt qua hai yếu tố này thì tác phẩm sẽ có giá trị, chứ một giải thưởng không nói lên được điều gì", ông chia sẻ thêm.

Hoàng Anh

• 2 tác giả cùng từ chối bằng khen của Hội nhà văn
• Để giải thưởng văn chương bớt tai tiếng