Vẻ đẹp hoàn mỹ và đau đớn của 'Thiên nga đen'

Trong cuộc đời của bất kỳ nữ vũ công ballet nào, ai cũng từng mơ ước được hóa thân thành "Nữ chúa thiên nga" trong vở nhạc kịch kinh điển Hồ thiên nga. Câu chuyện của Swan Lake kể về một nàng công chúa bị phù phép thành một con thiên nga trắng. Chỉ có tình yêu thực sự của chàng hoàng tử mới giúp cô phá bỏ được lời nguyền ác độc. Nhưng thiên nga đen, em sinh đôi của thiên nga trắng, đồng thời là hiện thân của cái ác, xuất hiện và quyến rũ hoàng tử. Đau khổ và tuyệt vọng, thiên nga trắng đã tự tử. Chúng ta vẫn thường nói cái chết của con thiên nga là một cái chết đẹp, da diết, bi tráng nhưng đầy đau đớn. Đạo diễn Darren Aronofsky đã dựa vào ý tưởng của câu chuyện nổi tiếng này để xây dựng bộ phim thứ năm của mình - Thiên nga đen (Black Swan). Đây cũng là tác phẩm điện ảnh đầu tiên của ông khai thác đề tài tâm lý học.

Nhân vật trung tâm trong Thiên nga đen là Nina (do Natalie Portman thủ vai), một nữ vũ công triển vọng, tài năng của New York, Mỹ. Mơ ước lớn nhất trong đời cô là được hóa thân thành Swan Queen trong vở nhạc kịch Hồ thiên nga. Cơ hội đến với Nina khi giám đốc nhà hát quyết định tìm một gương mặt mới cho vở ballet này. Tuy nhiên, cô gái được lựa chọn phải có khả năng thể hiện được cả hai hình ảnh với hai nhân cách đối lập - Thiên nga trắng mong manh, thánh thiện và Thiên nga đen cám dỗ, xảo quyệt. Nina là lựa chọn hoàn hảo cho Thiên nga trắng nhưng giám đốc nhà hát lại tỏ ra phân vân khi cô chưa lột tả được hình ảnh tăm tối của Thiên nga đen. Cùng lúc đó, Lily - một vũ công trẻ tới từ San Francisco và có lối sống đầy phóng túng, hoang dã - xuất hiện.

Natalie Portman thủ vai Nina trong "Thiên nga đen". Ảnh: Fox.

Tình bạn ban đầu giữa hai cô gái trẻ bắt đầu nhuốm màu sắc toan tính, tranh đấu. Một cuộc cạnh tranh ngầm bắt đầu diễn ra giữa Nina và Lily. Ở Nina có sự chuyên nghiệp, cẩn trọng và chính xác trong từng động tác, thêm vào đó là vẻ đẹp trong sáng, ngây thơ. Nhưng cô chưa có được sự trải nghiệm, sự nóng bỏng, phiêu linh như Lily. Nina cảm thấy bất an và bắt đầu gặp hàng loạt ảo giác kỳ lạ. Dường như Lily đang cố gắng đánh cắp vai diễn của cô, bất chấp mọi thủ đoạn. Những nỗi sợ hãi dần xâm chiếm tâm hồn Nina, tạo nên các mối xung đột dữ dội trong suy nghĩ của cô gái trẻ. Nina hoang mang và không còn nhận ra đối thủ thực sự của mình là ai. Từ đây, những bí mật trong cuộc đời cô được hé lộ.

Thiên nga đen được mở đầu bằng hình ảnh một cô gái trẻ đang thực hiện những động tác múa ballet đầy uyển chuyển trong một khung cảnh tăm tối, lạnh lẽo. Trong tiếng nhạc réo rắt như vang vọng lại từ một nơi xa, cô gái ấy thả hồn mình theo từng âm nốt. Đó chính là Nina và giấc mơ của cô. Tham gia trong đoàn kịch của nhà hát đã lâu, ước mơ của Nina cũng như bao vũ công khác là được một lần xỏ chân vào đôi giầy đẹp đẽ nhất của bộ môn ballet - vai diễn Swan Queen trong vở Hồ thiên nga. Cả bộ phim là cuộc hành trình hoàn thiện, trải nghiệm hình ảnh Thiên nga đen, nhưng vẫn giữ được bản chất Thiên nga trắng của Nina, từ nụ cười hạnh phúc khi nhận được vai diễn, những giọt nước mắt trong quá trình khổ luyện tới khi hai phẩm chất xung đột nhau.

Đạo diễn Darren Aronofsky trên trường quay. Ảnh: Fox.

Đạo diễn Darren Aronofsky đã tạo cho bộ phim một sắc màu u ám, tăm tối ngay từ những cảnh đầu tiên. Thuộc thể loại tâm lý, rùng rợn nên Thiên nga đen không thiếu đi những cảnh quay giật gân, gây sốc như vết xước rỉ máu trên ngón tay, nhân vật bất thình lình xuất hiện trước ống kính, những vết cào cấu trên cơ thể... Nhưng tất cả những cảnh quay này không hề thừa thãi hay câu khách rẻ tiền mà trái lại, chúng đều ẩn chứa một lý do, một ý nghĩa ẩn dụ riêng, đồng thời tạo được không khí tốt cho tác phẩm. Kịch bản của Thiên nga đen cũng tuân theo cấu trúc ba hồi kinh điển của Hollywood. Nhịp phim được đưa đẩy lên với cấp độ tăng dần, cuộc đấu tranh tâm lý bên trong con người Nina mỗi lúc một dữ dội và những nút thắt được mở ra ở cuối phim.

Khi theo dõi bộ phim, khán giả sẽ thấy rằng đạo diễn và các nhà biên kịch đã làm yếu đi tất cả các cốt truyện phụ, các tuyến nhân vật khác và chỉ tập trung khai thác chiều sâu tâm lý cũng như những trải nghiệm đầy đau đớn của Nina. Ban đầu, Nina là một cô gái thánh thiện, trong sáng, là nàng công chúa mong manh được lưu giữ trong chiếc lồng kính, không chút vẩn đục bởi cuộc sống xã hội bên ngoài. Tuy nhiên, qua bao thay đổi, mặt tối trong tâm hồn của Nina đã dần bộc lộ và thâm nhập đi khắp con người cô. Chỉ như vậy thì Nina mới làm được Thiên nga đen, mới khiến vai diễn của mình trở nên hoàn hảo. Từng cử động cơ thể, từng ánh mắt, giọng nói cùng những khao khát, ham muốn của nhân vật đã được đào sâu tới tận cùng cảm xúc người xem.

Nina là vai diễn được "đo ni đóng giầy" cho Natalie Portman. Từ 10 năm trước, đạo diễn Darren Aronofsky đã cho cô nghe ý tưởng về Thiên nga đen trong một buổi cafe tại New York, Mỹ. Quả thực, có lẽ sẽ chẳng ai có thể hoàn hảo hơn Natalie Portman cho vai diễn này, giống như Nina là lựa chọn không thể thay thế cho Nữ hoàng Thiên nga. Diễn xuất của Natalie là điểm sáng nhất của Thiên nga đen cho nên các nhân vật, tuyến chuyện khác dường như chỉ góp phần làm tôn lên nhân vật của cô. Trước khi phim bấm máy, Natalie đã dành một năm trời để nghiên cứu nhân vật và bỏ ra 8 tiếng mỗi ngày để tập bơi, tập múa ballet và hình thể. Trong quá trình quay cô cũng chỉ được ăn đúng hai món là cà rốt và quả hạnh. Chính vì vậy khi hóa thân thành Nina, Natalie gần như đã xóa đi ranh giới giữa diễn viên và nhân vật, giữa khán giả và tác phẩm. Chỉ còn lại đó sự thăng hoa của nghệ thuật.

Một cảnh trong "Thiên nga đen". Ảnh: Fox.

Các diễn viên khác của Thiên nga đen cũng góp một phần không nhỏ tạo nên thành công cho bộ phim, đặc biệt là Mila Kunis - người thủ vai Lily, và Barbara Hershey, vai bà mẹ của Nina. Vẻ đẹp, hay chính xác hơn là tạo hình của Mila, hoàn toàn đối lập với Natalie. Mang vẻ hoang dã, buông lơi và đầy mê hoặc, nhân vật Lily là hình mẫu điển hình cho Thiên nga đen và là đối trọng với Nina. Các diễn có phần khiêu khích, hơi tưng tửng của Mila Kunis khiến Lily trở nên ấn tượng hơn bao giờ hết. Trong khi đó, Barbara Hershey khiến người xem phải run rẩy khi hóa thân thành một bà mẹ khắc khổ, tận tụy nhưng bên trong luôn có sự gào thét mãnh liệt. Danh vọng bị dập tắt khi mang bầu, mẹ Nina dồn hết yêu thương, thịnh nộ, thất vọng hay những khát khao của cuộc đời bà vào cô con gái. Nhân vật này xuất hiện không nhiều nhưng bấy nhiêu đó vẫn đủ đem tới cho khán giả một cảm giác rờn rợn.

Bối cảnh của Thiên nga đen rất khiêm tốn, chủ yếu là trong địa phận khu Manhattan, New York. Với hai ý tưởng hình ảnh chủ đạo - cái nhìn bản năng về bộ môn ballet, với kiểu quay sơ bộ bằng camera cầm tay và cái nhìn kỳ dị, đáng sợ nhưng lột tả được mọi góc cạnh, đạo diễn Darren Aronofsky và nhà quay phim Matthew Libatique đã sử dụng gương khúc xạ và những chuyển động máy quay đặc biệt để góp phần xóa mờ ranh giới giữa thực và ảo trong phim. Máy quay cũng tựa như nhân vật chính, di chuyển mọi lúc, mọi nơi. Ở một số trường đoạn múa ballet, đạo diễn còn để nhân vật nhìn trực diện về phía ống kính máy quay. Chính vì vậy, đôi khi khán giả có cảm giác như mình đang ngồi trong một nhà hát, trực tiếp thưởng thức vở kịch Hồ thiên nga kinh điển với các diễn viên ở ngay trước mắt.

Những giai điệu mang đậm tính tự sự, trong đó có cả những nốt quen thuộc trong vở Hồ thiên nga của nhạc sĩ nổi tiếng Tchaikovsky được nhà soạn nhạc Clint Mansell biên tập lại và lồng ghép một cách phù hợp, chỉn chu trong từng khung hình, tạo cảm xúc mạnh mẽ cho người xem. Vẫn là tiếng nhạc cổ điển quen thuộc trong Hồ thiên nga, nhưng khi Nina cảm thấy tuyệt vọng, đi đến tận cùng sự đau khổ, âm nhạc cũng kéo khán giả chùng xuống. Khi nhân vật hoang mang, sợ hãi và có sự xung đột mạnh mẽ trong tâm hồn thì từng nốt nhạc trở nên dồn dập, phá cách, gây hoảng loạn, như thể chiếc gương phản chiếu hình ảnh tươi đẹp của người vũ công trẻ đang vỡ tan thành từng mảnh. Tiếng thở, tiếng đập cánh của thiên nga cũng tạo một cảm giác mơ hồ, hư hư - thực thực cho khán giả.

Thiên nga đen còn sử dụng rất nhiều hình ảnh mang tính ẩn dụ, đặc biệt nhất là chiếc gương. Người ta thường nói rằng những tấm gương thường phản ánh chân thực nhất vẻ bề ngoài, hay nói cách khác là bóc trần sự thật. Đối với một người vũ công ballet thì gương là một vật không thể thiếu trong đời sống hàng ngày. "Trong thế giới của ballet, gương có ở khắp nơi. Các vũ công luôn phải quan sát chính mình, mối quan hệ giữa họ và cái tôi trong gương đóng vai trò rất lớn trong việc định nghĩa bản thân. Mọi nhà làm phim đều thích khai thác về gương, nhưng tôi muốn nâng nó lên một tầm cao mới", đạo diễn Darren Aronofsky cho biết.

"Thiên nga đen" được đánh giá là bộ phim mang tính nhân bản cao. Ảnh: Fox.

Hình ảnh kết thúc phim để lại một nỗi ám ảnh, day dứt bên trong suy nghĩ của mỗi người xem. Nina đã thành công hay thất bại? Cô ấy là người chiến thắng hay trở thành kẻ thua cuộc của chính bản thân mình? Vinh quang hay sự nhục nhã đã đến với Nina?... Đó là những câu hỏi chẳng bao giờ có lời giải đáp. Nhưng trên hết, Nina đã chạm tới cái ngưỡng của sự hoàn hảo. Có rất nhiều định nghĩa về sự hoàn hảo trong nghệ thuật. Đó có thể là cái xấu xa, cái đẹp đẽ, có thể là điều viển vông hay thực thế, cũng có thể là sự mù quáng tới mãnh liệt hay sự tỉnh táo tới mức khó tin. Tuy nhiên, khi một người nghệ sĩ vượt qua được tất cả những rào cản của chính bản thân để cống hiến hết mình, thậm chí là hy sinh vì tác phẩm, người đó đã nhìn thấy thứ ánh sáng huy hoàng nhất, dù nó chỉ lóe lên trong một khoảnh khắc rất ngắn rồi vụt tắt. Đó chính là sự hoàn hảo.  

Tại Oscar 2011, Thiên nga đen được đề cử 5 giải và đã đem về một tượng vàng danh giá cho Natalie Portman ở hạng mục Nữ diễn viên chính xuất sắc. Phim khởi chiếu tại Việt Nam từ ngày 26/3.

Nguyên Minh

Cảm xúc của bạn khi xem "Thiên nga đen"?