Những năm trở lại đây, Hollywood chứng kiến sự thăng hoa của thế hệ đạo diễn thành danh như Martin Scorsese, James Cameron, Steven Spielberg, Ridley Scott... trong vai trò lão làng quyền năng và là những con người có cuộc đời vắt qua hai kỷ nguyên lớn của ngành điện ảnh - kỷ nguyên phim nhựa sang phim số.
Nếu như ngày trước James Cameron nổi danh với Titanic và bước sang thập kỷ 21 lại gây ảnh hưởng toàn cầu với Avatar, Ridley Scott là bậc thầy phim kinh dị viễn tưởng hồi năm 1979 với Alien và sang thế kỷ 21, ông để lại dấu ấn qua các siêu phẩm sử thi như Gladiator, Prometheus và Exodus: Gods & Kings. Gần 40 năm gắn bó với điện ảnh, mỗi thập kỷ đạo diễn Ridley Scott làm mới mình bằng một phim gây ảnh hưởng.
Ridley Scott là đạo diễn gây ảnh hưởng với nhiều thế hệ đi sau.
Con nhà binh, mê hình ảnh động
Ridley Scott sinh năm 1937 ở vùng Đông Bắc nước Anh, là con thứ hai trong gia đình ba anh em trai có bố là sĩ quan trong Quân đoàn Kỹ sư Hoàng gia Anh và thường xuyên vắng nhà.
Tuổi thơ của Ridley trải qua Thế chiến II và gia đình phải di chuyển sinh sống ở nhiều vùng châu Âu, từ vùng Cumberland thuộc Bắc Anh, đến xứ Wales, lại sang Đức. Sau Thế chiến II, nhà Scott chuyển về quê gốc Đông Bắc Anh và cuối cùng định cư ở Greens Beck Road, một vùng công nghiệp đô thị hóa sau này được ông lấy làm cảm hứng bối cảnh cho phim Blade Runner.
Từ nhỏ, Ridley Scott và em trai Tony đã mê đồ họa và phim ảnh. Cả hai sau này trở thành cặp anh em đạo diễn nổi danh hiếm có của xứ sương mù ở Hollywood. Những trải nghiệm tuổi thơ trong gia đình quân ngũ và trải qua chiến tranh sau này giúp ích rất lớn cho Ridley Scott xử lý những trường đoạn chiến đấu đại cảnh mãn nhãn và chân thực trong các siêu phẩm sử thi chiến tranh để đời.
Sau khi tốt nghiệp trung học, Ridley Scott theo học thiết kế trường nghệ thuật West Hartlepool và làm phim ở trường Hoàng gia Anh. Ra trường, ông làm việc cho đài BBC với vai trò thiết kế và sau đó là đạo diễn truyền hình. Năm 1968, Ridley bỏ BBC và ra thành lập công ty truyền thông chuyên sản xuất các phim truyền hình và các phóng sự, video quảng cáo thương mại. Ông và em trai đã trưởng thành từ đây và sau này ba con trai gái của Ridley cũng trở thành đạo diễn tài năng được ươm mầm ở nơi này.
Thập niên 1970 chứng kiến sự xuống dốc của ngành công nghiệp phim ảnh Anh, thôi thúc Scott và các đạo diễn thương mại khác của nước Anh như Alan Parker, Hugh Hudson và Adrian Lynem tìm đường sang chân trời mới - Hollywood. Sau khi sang Mỹ, Ridley chuyển hướng sang làm điện ảnh hẳn và bắt tay vào bộ phim đầu tay có tên The Duellists.
Tác phẩm mang đậm phong cách của nhà làm phim huyền thoại Stanley Kubrick kể về một chiến binh thời Napoleon đã mang về cho Ridley Scott giải "Phim đầu tay hay nhất" ở LHP Cannes 1977. Giới phê bình nhận định, gốc làm quảng cáo của Scott đã khiến các tác phẩm điện ảnh sau này của ông mang tính thị giác bắt mắt, hấp dẫn người xem.
Thành công của The Duellists đã khiến Ridley Scott được các hãng phim lớn của Mỹ để ý và ngay lập tức ông được mời làm đạo diễn của siêu phẩm kinh dị viễn tưởng sau khi hoàn thành đã đưa tên tuổi ông nổi tiếng tầm thế giới - Alien.
Được Dan O’Bannon và Ronald Shusett viết, Alien ra mắt năm 1979 được ví như phiên bản ngoài không gian của Shaw (đạo diễn Steven Spielberg). Tác phẩm này khi thực hiện đã gây không ít khó khăn cho êkíp sản xuất. Phim kể về một con tàu bị lạc ngoài không gian và gặp phải quái vật. Hàng tấn cát, bột, sỏi đá và các tấm kính đã được chở vào trường quay để tạo ra quang cảnh sa mạc trên một hành tinh xa xôi ngoài vũ trụ.
Sau đó, các diễn viên phải mặc những bộ trang phục dày bằng nilon và không có các ống mở cho khí carbon thoát ra. Trong trường quay nóng nực, nhiều trẻ em và phụ nữ đã bị ngất khi làm việc suốt thời gian ghi hình phim.
Khi ra mắt, Alien mang về thành công doanh thu lớn cũng như được giới phê bình ca ngợi. Phim nhận giải Oscar cho "Hiệu ứng hình ảnh xuất sắc". Hàng thập kỷ sau, bộ phim vẫn gây ấn tượng với giới phê bình và người xem. Năm 2008, tác phẩm được Viện phim Mỹ xếp thứ bảy trong danh sách phim viễn tưởng hay nhất và thứ 33 trong các bộ phim hay nhất mọi thời đại cho tạp chí Empire bình chọn. Thành công của Alien kéo theo sự chào đời hàng loạt sản phẩm truyền thông khác từ tiểu thuyết, truyện tranh, video games và đồ chơi. Ba phần tiếp của phim sau đó được làm trong thập kỷ 1990 và đều ăn khách.
Các nữ anh hùng mạnh mẽ
Alien không chỉ mang đến thế giới điện ảnh một quái vật ngoài không gian ám ảnh mà còn giới thiệu với lịch sử phim ảnh một trong những nữ anh hùng nổi tiếng mạnh mẽ và can trường - sĩ quan Ellen Ripley. Trong cả loạt phim nổi tiếng, Ellen Ripley là một nữ phi hành gia can trường, một mình tìm cách hạ gục con quái vật gớm ghiếc sau khi cả phi hành đoàn và tàu vũ trụ của cô bị sát hại.
Ridley Scott và nữ diễn viên Sigourney Weaver trên trường quay phim "Alien" năm 1979.
Trước Alien, hiếm nữ anh hùng nào được xây dựng ấn tượng như Ellen Ripley của Ridley Scott. Đến nay, Ellen Ripley vẫn thường được đánh giá là một trong những nữ nhân vật chính tốt nhất mọi thời đại, làm thay đổi quan niệm nữ giới yếu đuối trong điện ảnh. Nhân vật này cũng gắn liền với tên tuổi minh tinh Sigourney Weaver.
Sau phim Thelma & Louis ra mắt năm 1991, Ridley Scott được gọi là cha đẻ của nhiều nhân vật nữ mạnh mẽ. Thelma & Louis kể về một nữ bồi bàn và một bà nội trợ trên một chuyến trốn nhà đi picnic vô tình giết chết một kẻ hãm hiếp, buộc phải bước vào hành trình trốn chạy nhiều gian khó. Bộ phim về các nhân vật nữ phản anh hùng này được nhiều người ca ngợi là câu chuyện trên đường đề cao nữ quyền. Phim không chỉ giành được tình cảm nồng nhiệt của khán giả, giới phê bình mà còn là tác phẩm được ghi vào các sách dạy kịch bản của Hollywood.
Là người xây dựng nên các nhân vật nữ mạnh mẽ và thường xuyên xoáy vào tình cảm gia đình trong các tác phẩm, ở ngoài đời, Ridley Scott cũng có cuộc sống riêng phong phú tình cảm. Ông từng ba lần kết hôn.
Ridley Scott kết hôn với vợ đầu năm 1964 và cặp vợ chồng có hai con trai chung rồi ly hôn 11 năm sau đó. Người vợ thứ hai là một giám đốc quảng cáo, đến với ông năm 1979, có một con gái và rồi lại chia tay ông năm 1989. Hiện bạn đời của ông là nữ diễn viên Gianniana Facio, người sau đó tham gia vào tất cả tác phẩm của ông, trừ White What và American Gangster. Hiện gia đình Scott sống ở London (Anh) và Los Angeles (Mỹ).
Chinh phục đỉnh cao phim sử thi
Nhà phê bình Leslie Felprerin của Hollywood Reporter từng viết: “Điều khiến tên tuổi một đạo diễn sống mãi là bởi họ không ngồi yên mà luôn vận động, thử nhiều thứ khác nhau”. Điều đó rất đúng với Ridley Scott - con người luôn biết nắm bắt thời thế, từng chỉ đạo hàng loạt tác phẩm lớn thuộc đủ thể loại từ kinh dị, viễn tưởng, chiến tranh, hành trình. Hồi đầu năm 2001, ông tiếp tục làm ra tác phẩm rất hợp thị hiếu thời đại số - Gladiator.
Tác phẩm sử thi lịch sử này kể về chiến binh La Mã Maximus, người rất trung thành với hoàng đế Ceasar, bỗng bị phản bội bởi con trai Ceasar - nghịch tử Marcus Aurelious, kẻ giết cha và cướp ngôi. Không chết, Maximus trở thành nô lệ và trải qua nhiều vòng đấu sinh tử trong các đấu trường La Mã thời đó, cuối cùng đến được Rome để trả thù kẻ sát hại gia đình và nhà vua mình mến phục. Khi ghi hình, phim sử dụng tới 2000 diễn viên quần chúng để làm nền cho giai đoạn hậu kỳ tạo tác thành 35.000 người trong các cảnh chiến đấu.
Đạo diễn Ridley Scott đang trao đổi với tài tử Russell Crowe trước một cảnh quay.
Gladiator chứng kiến sự hội tụ tài hoa nhất của Ridley Scott khi ông vừa xây dựng thành công nhân vật anh hùng cổ đại lay động khán giả, vừa phô diễn những trường đoạn phim đặc sắc, chân thực được hỗ trợ bởi công nghệ vi tính. "Trường ca điện ảnh" này đạt thành công lớn ở rạp, mang về nhiều giải thưởng, trong đó có 5 giải Oscar, bao gồm cả "Phim hay nhất" và "Nam diễn viên chính xuất sắc" (cho Russell Crowe). Gladiator sau đó tiếp tục tạo đà cho ông làm hai phim khác về thời trung cổ và cận đại là Robin Hood và Kingdom of Heaven. Nhiều người ví ông là bậc thầy huyền thoại Cecil B Demille thời công nghệ số.
Hai năm sau khi gây tiếng vang với Gladiator, Ridley Scott được Nữ hoàng Anh trao tước Hiệp sĩ vì sự đóng góp cho ngành công nghiệp điện ảnh Anh. “Tôi chưa bao giờ mơ sẽ được công nhận đặc biệt như vậy. Tôi cảm thấy mình rất nhỏ bé trước giải thưởng này”, ông nói khi nhận giải ở Cung điện Buckingham.
Cuối thập niên 2010 chứng kiến nhiều mất mát của vị đạo diễn khi em trai ông là đạo diễn Tony Scott mất năm 2012 vì ung thư. Sau cái chết của em, ông trở lại với bom tấn Prometheus đạt được những thành công nhất định.
Mới đây, vị đạo diễn tái xuất với Exodus: Gods & Kings, tác phẩm sử thi tôn giáo gây không ít tranh cãi về kịch bản và diễn viên da trắng trong vai người Do Thái. Không ít người cho rằng, dường như vinh quang của đạo diễn 76 tuổi đã hết. Thế nhưng, siêu phẩm này vẫn mang đến những trường đoạn chắc tay khiến không ít thế hệ đạo diễn sau ông phải hâm mộ.
Ngô Tây