‘Ex Machina’ – lời cảnh báo cho tương lai loài người

A.I. (Trí thông minh nhân tạo) là một đề tài không mới. Con người sợ công nghệ sẽ chiếm dụng cuộc sống, nhưng không ngừng tham vọng về những bước tiến hóa mới của công nghệ, đặc biệt là trong lĩnh vực A.I. Chính vì không mới, việc làm phim về đề tài này với câu chuyện hấp dẫn trở thành thách thức. Nhà biên kịch Alex Garland, với tác phẩm điện ảnh đầu tay do chính mình viết và đạo diễn, đã tạo ra được một cú đột phá với bộ phim Ex Machina.

Tác phẩm có kinh phí 15 triệu USD, trở thành một trong những phim độc lập hay nhất nửa đầu năm 2015, được giới chuyên môn khen ngợi hết lời.

Nhân vật chính của phim là một lập trình viên trẻ có tên Caleb (Domhnall Gleeson), được cử đến sống một tuần với CEO thiên tài Nathan (Oscar Isaac) - người lập công ty mà Caleb đang làm việc. Chàng trai trẻ được chọn để làm một công việc đặc biệt và buộc phải ký cam kết không công bố bất cứ điều gì nhìn thấy ra bên ngoài. Chỗ của Nathan là một khu dinh thự biệt lập, tách xa khỏi khu dân cư. Phương tiện di chuyển ra bên ngoài chỉ có thể là trực thăng. Nathan đã bí mật tạo ra được một con robot hoàn hảo, có cảm xúc, có nhận thức, thậm chí có cả tính dục.

Công việc của Caleb là tìm hiểu xem liệu con robot Ava (Alicia Vikander) do Nathan sáng chế có thể tự nhận thức hay không? Đánh giá của Caleb mang tính quyết định xem liệu Ava đã thực sự hoàn thiện, có một trí thông minh nhân tạo thực sự hay vẫn còn nhiều thiếu sót. Qua những buổi nói chuyện với Ava, qua ngôi nhà rộng lớn chỉ có duy nhất cô gái Nhật Bản Kyoko làm phục vụ, Caleb dần khám phá ra sự thật. Nhưng liệu sự thật có đúng là sự thật hay chỉ là cú lừa của sự thông minh mà bản thân Nathan, hay chính con robot Ava tạo ra nhằm đạt được mục đích của mình?

Phim nhấn mạnh vào dục vọng của đàn ông, quy chuẩn đạo đức của một cá nhân khi sống trong xã hội và vai trò của những tập đoàn tìm kiếm khổng lồ (như Google) đối với mỗi cá thể sống đang phụ thuộc vào nó để thu nạp kiến thức cho mình. "Liệu chiếc máy đánh cờ có thể tự đánh cờ, hay nó chỉ tuân theo những bước di chuyển đã được lập trình sẵn?", "Liệu tình cảm mà Ava dành cho Caleb là thật hay bị Nathan cài đặt?". Quá nhiều câu hỏi đặt ra cho Caleb để nắm bắt được nhận thức nào là tự thân, nhận thức nào do con người lập trình cho máy móc.

Chủ đề "Phản nhân đạo (Anti-Humanism)" luôn được nói đến trong xã hội hậu hiện đại như một trong những phản biện đanh thét cho tham vọng của con người về công nghệ. Xã hội đến một lúc nào đó có thể bị thâu tóm bởi máy móc đã được rất nhiều nhà làm phim nói đến. Alex Garland không tham vọng đưa vào một câu chuyện về trí thông minh nhân tạo mang tầm vóc vĩ mô. Anh đặt bối cảnh, câu chuyện ở mức độ tối thiểu, cá nhân hóa, điển hình hóa để từ đó, tạo ra một bối cảnh có đôi phần rùng rợn với những hành lang trống, không khí được bao phủ bởi sắc màu lạnh vô cảm và cô đơn.

Caleb đã sợ hãi rằng liệu anh cũng là một bản thể robot được tạo ra mà bản thân anh không nhận thức được? Giữa công việc của Nathan và ước muốn tự do của Ava thì cái nào đúng? Trong thế giới của sự vô cảm, cảm xúc khi được dùng đến chợt trở nên vô cùng nguy hiểm.

Tham vọng của nhân vật Nathan trong Ex Machina được coi như phiên bản hiện đại cho tham vọng của Tiến sĩ Frankenstein trong câu chuyện kinh điển cùng tên của nữ nhà văn Mary Shelly. Những bài học đưa ra trong cuốn tiểu thuyết Frankenstein, về một nhà khoa học đã tạo nên một con quái vật trong phòng thí nghiệm, có nhiều nét tương đồng với Nathan và nàng robot Ava của Ex Machina. Kết cục của nhân vật Dr. Frankenstein, hay kết cục của Nathan cũng là điển hình cho một viễn cảnh hoàn toàn có thể xảy ra của nhân loại trong tương lai, khi con người không ngừng tham vọng.

Là biên kịch cho nhiều bộ phim gây tiếng vang như 28 Days Later, Never Let Me Go, Alex Garland nắm chắc quy cách khiến một bộ phim có kết cấu đơn giản ở một chủ đề phức tạp trở nên hấp dẫn. Khi xem Ex Machina, khán giả được ru ngủ bởi không khí cô độc, để rồi chợt nhận ra cảm xúc dần trỗi dậy. Khi máy quay được đặt thấp để ghi lại chiếc bóng của các nhân vật, người xem sẽ chợt nhận ra rằng nếu chỉ nhìn vào những cái bóng, con người sẽ không khác biệt, không có đặc điểm riêng, không có cá tính.

Tài tử Oscar Issac đã có vai diễn xuất sắc khi thể hiện thần thái qua sự vô cảm, bất cần, nhàm chán và tham vọng. Tất cả được hiện hữu trong một nhà khoa học nghiện rượu, để rượu nhấn chìm mình khỏi sự giàu sang đến nhàm chán. Từ vai diễn được đánh giá cao trong bộ phim Inside Llewyn Davis, Issac đang ngày càng chứng tỏ được tài năng diễn xuất. Sự tinh tế trong biểu cảm của anh là một điểm nhấn nổi bật cho bộ phim - hình ảnh một gã đàn ông cô độc, trống rỗng, thông minh và quá giàu có trong xã hội hiện đại.

Tuấn Lalarme