Thanh Huyền
Hội thảo do Bộ Văn hóa Thông tin kết hợp với UBND tỉnh Hà Tĩnh tổ chức nhân kỷ niệm 240 năm sinh Nguyễn Du. Với 73 tham luận của các nhà nghiên cứu đến từ Hà Nội, Hà Tĩnh, Nghệ An, TP HCM và các học giả nước ngoài, hội thảo đã đem đến những đánh giá khá toàn diện về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Du, đồng thời mở ra những hướng phát triển mới trong việc nghiên cứu trước tác của nhà thơ. Dưới đây là một số ghi nhận của eVăn tại hội thảo.
Những giá trị đã được định hình
Đời sống của những tác phẩm văn học kiệt xuất không bao giờ bình lặng. Bao quanh nó hàng năm, hàng thập kỷ, thậm chí hàng thế kỷ là những cuộc tranh cãi đa chiều của giới phê bình và nghiên cứu. Truyện Kiều không phải là ngoại lệ. Nhưng nếu như trong thời đại phong kiến và những năm đầu thế kỷ 20 còn tồn tại nhiều luồng ý kiến khác nhau về giá trị nghệ thuật và giá trị nhân văn của Truyện Kiều thì đến nay, những giá trị đích thực của tác phẩm này cũng như những đóng góp to lớn của Nguyễn Du trong lịch sử văn học Việt Nam về cơ bản đã được định hình. Giáo sư Phong Lê trong bài viết Nghìn năm sau nhớ Nguyễn Du đã khẳng định: "Dẫu với thể truyện thơ gồm con số hàng trăm..., Truyện Kiều vẫn có thể thoát ra khỏi mặt bằng chung, để trở thành một hiện tượng thơ nổi bật, không bị khuất lấp bởi một đồng phục cơ bản là giống nhau, ở khuôn hình văn chương và ý thức hệ"1. Theo ông, đến nay, vẫn chưa có ai hơn hoặc thay thế được Nguyễn Du và hiện tượng đó không thể coi là điều bình thường trong sự phát triển của các nền văn học dân tộc.
Tham luận của nhà giáo Nguyễn Thế Quang, qua việc tìm hiểu Cái Tôi cá nhân trong thơ Nguyễn Du - một khái niệm không được đề cao trong văn học trung đại - đã cho thấy tính hiện đại trong những sáng tác của nhà thơ. Đó là một trong những yếu tố tạo nên sức sống Nguyễn Du và Truyện Kiều như G.S. - NGND Nguyễn Đình Chú khẳng định trong tham luận Nguyễn Du trong thời đại Hồ Chí Minh: "Truyện Kiều vẫn là tác phẩm được quan tâm nhiều nhất trong đời sống nghiên cứu văn học Việt Năm xưa nay".
Phương pháp nghiên cứu Nguyễn Du và Truyện Kiều
Cùng với sự phát triển của nghiên cứu, phê bình văn học, ngày càng có nhiều phương pháp mới được ứng dụng nhằm phát hiện thêm những giá trị trong văn chương Nguyễn Du. Trong tham luận của mình, G.S.- T.S. Mai Quốc Liên đã tổng kết 9 hướng tiếp cận Nguyễn Du, từ xu hướng cổ điển nhìn nhận Nguyễn Du dưới góc độ chủ nghĩa nhân đạo đến những phương pháp hiện đại như nghiên cứu văn bản học, nghiên cứu thể loại, nghiên cứu mối quan hệ giữa Nguyễn Du và văn học dân gian... Bàn về phương pháp nghiên cứu sự nghiệp Nguyễn Du, đáng chú ý có các bài viết của P.G.S. Phan Ngọc (Góp ý kiến về cách nhìn Truyện Kiều theo thao tác luận), P.G.S - T.S. Lê Thành Lân (Một chặng đường nghiên cứu Truyện Kiều)...
Trao đổi với eVăn bên lề cuộc hội thảo, G.S. Nguyễn Đình Chú cho biết, hiện nay có rất nhiều phương pháp được ứng dụng để nghiên cứu về Nguyễn Du và Truyện Kiều, trong đó có những phương pháp rất mới như: loại hình, cấu trúc, so sánh... Nhưng theo ông, điều quan trọng là các nhà phê bình, nghiên cứu cần có những "chân cảm" để thẩm thấu được chiều sâu và những tâm sự nhân tình thế thái trong thơ Nguyễn Du. "Người ta xé lẻ câu thơ Nguyễn Du bằng nhiều phương pháp khác nhau nhưng vấn đề là phương pháp đó có đưa lại cách hiểu sâu sắc về thơ ông không", ông Nguyễn Đình Chú nói.
Dịch Truyện Kiều và thơ chữ Hán Nguyễn Du
Vấn đề dịch Truyện Kiều và thơ chữ Hán Nguyễn Du cũng là một nội dung được quan tâm tại cuộc hội thảo qua các tham luận của P.G.S. - T.S. Phạm Tú Châu (Về bản dịch Truyện Kiều mới nhất ra Trung văn và vấn đề dịch Truyện Kiều), G.S. - T.S. Ahn Kyong Hwan (Việc biên dịch và xuất bản Truyện Kiều ở Hàn Quốc), T.S. Từ Thị Loan (Nguyễn Du và Truyện Kiều ở nước ngoài)...
Trong tham luận của mình, tác giả Phạm Tú Châu cho biết: "Trong các tác phẩm vào loại hàng đầu Việt Nam, Truyện Kiều được dịch ra nhiều thứ tiếng nhất: Anh, Pháp, Đức, Nga, Nhật, Trung... Sau khi so sánh một số bản dịch ra thơ chữ Hán và Trung văn, P.G.S. - T.S. đặt vấn đề, việc dịch Truyện Kiều ra Hán văn nhằm giúp học giả hai nước nghiên cứu, so sánh giữa Truyện Kiều và Kim Vân Kiều truyện là một việc làm cần thiết nhưng phải làm sao đảm bảo bản dịch tốt, giữ được cái hình và cái thần trong chữ ngĩa Nguyễn Du và ngôn ngữ tiếng Việt. Trong tham luận, P.G.S. - T.S. Phạm Tú Châu đã đưa ra những dẫn chứng về việc dịch hỏng ngôn từ Truyện Kiều như: "vẫy vùng dịch thành lưu lãng, nay đây mai đó; ấp cây dịch thành ôm cây đợi thỏ; lưng túi gió trăng dịch thành gió trăng trên lưng, nhạc vàng đâu đã tiếng nghe gần gần dịch thành nhạc vàng tiếng động như trống đánh dồn...".
Đây không chỉ là chuyện của riêng các dịch giả Hán văn và Trung văn mà còn là thách thức chung đặt ra cho tất cả những dịch giả có tâm huyết mang Truyện Kiều đến với độc giả nước ngoài. Bởi trong số những yếu tố làm nên giá trị của Truyện Kiều thì ngôn ngữ, thể thơ... là những gì mang đậm bản sắc Việt Nam.
Những trăn trở của giới nghiên cứu
Lịch sử nghiên cứu về Nguyễn Du và Truyện Kiều ở Việt Nam đã đi qua một chặng đường khá dài và có nhiều thành tựu. Nhưng bên cạnh đó vẫn còn có nhiều điều chưa sáng tỏ khiến các học giả và các nhà văn hóa trăn trở. Theo G.S. Nguyễn Đình Chú, chúng ta vẫn chưa xác định được Truyện Kiều sáng tác vào thời điểm nào: Trước hay sau 1802, hay trong khoảng 1814-1816; Bản Kiều gốc của Nguyễn Du còn hay mất?...
Ông Hà Văn Thạch, Phó chủ tịch UBND Hà Tĩnh, đề nghị thành lập trung tâm nghiên cứu Nguyễn Du và bộ môn Kiều học, số hóa nguồn tài liệu về Nguyễn Du, thiết lập trang web về Nguyễn Du và Truyện Kiều. Ông cho biết, hiện tại có một trang web cá nhân về Truyện Kiều đã được thiết lập tại địa chỉ truyenkieu.net.
Sau cuộc hội thảo này, các hoạt động kỷ niệm 240 năm sinh Nguyễn Du sẽ tiếp tục diễn ra tại Hà Tình - quê hương nhà thơ.
-----
1 Báo Văn Nghệ số ra ngày 3/12/2005