Giải pháp cho đất nông nghiệp bị hoang mạc hóa

Biochar là một thuật ngữ dùng để mêu tả các hợp chất hữu cơ được cháy thành than, áp dụng cho đất một cách chủ ý với mục đích cải thiện chất lượng. Nó là một sản phẩm giàu C (xấp xỉ 85%) khi thực vật được đốt trong điều kiện không có hoặc ít oxy. Biochar có thể được tạo từ các nguồn nguyên liệu khác nhau như thực vật (tro, trấu, rơm, thân gỗ, lá khô tươi,); các hợp chất hữu cơ...

Là quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề do biến đổi khí hậu, Việt Nam cần đóng góp vào nỗ lực chung của thế giới bằng các chính sách nhằm giảm nhẹ và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Việt Nam có diện tích tự nhiên khoảng 33 triệu ha, trong đó diện tích phần đất liền khoảng 31,2 triệu ha. Đất là một thành phần quan trọng của môi trường, tài nguyên vô giá mà tự nhiên ban tặng cho con người để phát triển nông, lâm nghiệp, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và cung cấp cho xuất khẩu.

Tuy nhiên, ở nước ta, do nhận thức và hiểu biết về đất đai còn hạn chế, nên người dân đã lạm dụng và khai thác không hợp lý đúng với tiềm năng của đất. Biến đổi khí hậu đang diễn ra với cường độ mạnh và nhanh, dẫn đến nhiều diện tích đất bị thoái hóa, hoang mạc hóa, làm mất đi từng phần hoặc toàn bộ tính năng sản xuất.

Biochar có khả năng trong việc cải thiện những vùng đất nghèo chất dinh dưỡng, cải thiện tính chất lý hóa của đất, giữ nước rất tốt.

Trong số 21 triệu ha đất đang được sử dụng trong canh tác nông, lâm nghiệp ở nước ta, nhiều phần diện tích có hàm lượng dinh dưỡng thấp. Đặc biệt, tới 9,34 triệu ha đất hoang hóa, trong đó khoảng 7,85 triệu ha chịu tác động mạnh bởi sa mạc hóa, không thể canh tác và cải tạo trong thời gian ngắn.

Đất sa mạc hóa ở Việt Nam không tập trung thành hoang mạc rộng hàng trăm nghìn ha như một số quốc gia khác, mà phân bố trên khắp đất nước, tập trung chủ yếu ở khu vực nông thôn miền núi. Đây là những vùng đất trống, cát ven biển và đất rừng nghèo bị suy thoái kéo dài từ các tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế đến TP Đà Nẵng, Bình Thuận, các khu vực trung du miền núi phía Bắc... Điều này ảnh hưởng rất lớn đến việc quy hoạch, phân bổ và kế sách cho việc cải tạo.

Nhiều biện pháp chống sa mạc hóa ở Việt Nam đã được đề xuất. Tuy nhiên, chúng chỉ mang tính chất là khuyến kích, nâng cao nhận thức của người dân về ảnh hưởng của tình trạng sa mạc hóa đến đất nông nghiệp mà không trực tiếp đi thẳng vào việc nâng cao và cải thiện những. Một giải pháp có hữu hiệu hiện nay là sử dụng biochar từ nguồn C hữu cơ có sẵn trong tự nhiên để cải tạo và nâng cao chất lượng đất ở những khu vực này.

Biochar được các thổ dân châu Mỹ sử dụng từ lâu và hiện nay dùng nhiều trên thế giới. Biochar được các nhà khoa học cho biết có khả năng trong việc cải thiện những vùng đất nghèo chất dinh dưỡng, cải thiện tính chất lý hóa của đất, giữ nước rất tốt từ đó có khả năng tích lũy 1-2 mm nước, gia tăng pH và các chất dinh dưỡng. Do vậy, nó cũng giúp tăng khả năng cố định của vi khuẩn cố định đạm, duy trì và phát triển thảm thực vật, cải thiện và nâng cao chất lượng đất nông nghiệp bị sa mạc hóa và nghèo chất dinh dưỡng. Vai trò quan trọng nhất mà biochar có thể mang lại ở trên là có khả năng cô lập CO2, tăng khả năng trao đổi định mức CO2 ( xấp xỉ 20% tổng lượng C từ thực vật).

Tuy nhiên, hiện nay, Việt Nam chưa có một công trình nghiên cứu hay một ứng dụng nào hoàn thiện về biochar. Do đó, chúng ta cần có những nghiên cứu nghiều hơn về loại sản phẩm sinh học này và các ứng dụng của nó trong nông nghiệp. Người dân nông nghiệp Việt Nam vẫn chưa làm quen được loại phụ gia có tác dụng lớn này trong khi các nông dân trên thế giới đều biết và sử dụng vào mục đích nông nghiệp.

Việc chế tạo biochar không khó và kỹ thuật rất đơn giản. Nó có thể chế tạo và sử dụng quanh năm mà không phải có chế độ bảo quản nghiệm ngặt. Hầu hết các hộ nông dân đều có thể chế tạo và áp dụng cho những khu vực đất đã và đang bị sa mạc hóa, đất nông nghiệp bạc màu và nghèo chất dinh dưỡng. Việc sử dụng cần phải thường xuyên hàng năm, hàng vụ. Sau mỗi vụ, người dân có thể thu lượm phế phẩm của thực vật không được sử dụng về làm biochar (như, rơm, thân ngô, lõi ngô, các thân, lá thực vật không sử dụng) để sử dụng bón vào đất vào vụ tới.

Việc việc cải thiện chất lượng đất, giảm lượng C trong khí quyển gây hiệu ứng nhà kính cần có chính sách hữu hiệu của Nhà nước, Chính phủ, sự quan tâm của những hộ nông dân.

Bùi Há Hân