Giải chính VinFuture 2022 vinh danh nghiên cứu công nghệ mạng toàn cầu

Tối nay, tại Nhà hát lớn Hà Nội, chủ nhân của bốn giải thưởng Khoa học công nghệ VinFuture mùa 2 sẽ lộ diện. Giải thưởng vinh danh tác giả 4 công trình khoa học có tầm ảnh hưởng lớn đến đời sống của hàng triệu người trong và sau đại dịch. Trong đó, một giải chính trị giá 3 triệu USD và 3 giải đặc biệt trị giá 500.000 USD mỗi giải với 3 hạng mục: Nhà khoa học nữ, Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển và Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực tiên phong.

Bước sang năm thứ 2 tổ chức, giải thưởng VinFuture với chủ đề "Hồi sinh và tái thiết" thu hút 970 đề cử từ 71 quốc gia (gấp 1,5 lần so với mùa 1). Giáo sư Sir Richard Henry Friend - Chủ tịch hội đồng giải thưởng VinFuture đánh giá, các đề cử mùa giải 2022 có chất lượng rất tốt. Trong đó, công trình đoạt giải 3 triệu USD là một thành tựu đột phá, có tầm ảnh hưởng sâu rộng trên phạm vi toàn cầu với hàng triệu người được hưởng lợi. "Tiềm năng tác động của công trình này tới nhân loại trong thời gian tới chắc chắn sẽ rất lớn", giáo sư Sir Richard nói.

Lễ trao giải thu hút hàng trăm nhà khoa học trong nước và thế giới, trong đó có những người có tầm ảnh hưởng trong giới nghiên cứu toàn cầu, chủ nhân của nhiều giải thưởng danh giá như Nobel, Millennium Technology, Turing...

Sự kiện năm nay còn có sự góp mặt của diva Christina Aguilera, chủ nhân của 5 giải Grammy cùng nhiều nghệ sĩ tên tuổi như nhạc trưởng Honna Tetsuji, NSƯT Bùi Công Duy, nghệ sĩ Đồng Quang Vinh, NSƯT Linh Nga, dàn nhạc giao hưởng quốc gia Việt Nam.

Giải thưởng do Quỹ VinFuture trao hàng năm cho các phát minh khoa học công nghệ đột phá, có tiềm năng tạo ra thay đổi ý nghĩa trong cuộc sống của con người. Quỹ ra mắt vào 20/12/2020 hoạt động độc lập, phi lợi nhuận do tỷ phú Phạm Nhật Vượng và phu nhân sáng lập với mục tiêu tạo ra sự thay đổi tích cực trong cuộc sống hàng ngày của hàng triệu người trên thế giới.

Trước khi bước vào lễ trao giải, các đại biểu đã thực hiện lễ chào cờ. Dàn nhạc giao hưởng gồm 68 người cùng nhạc trưởng là Honna Tetsugi biểu diễn ca khúc Quốc ca Việt Nam, sáng tác của Văn Cao.

Lễ trao giải Vinfuture 2022 có sự tham gia của các lãnh đạo cấp cao: Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ; Nguyên thường trực Ban bí thư Trần Quốc Vượng; Trưởng ban tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa. Bên cạnh đó là lãnh đạo các Ban, Bộ, Ngành Trung ương và liên đoàn các tỉnh thành phố.

Phía quốc tế có sự hiện diện của các đại sứ, đại diện, lãnh đạo ngoại giao các nước, cùng đại diện các tổ chức quốc tế tại Việt Nam.

Quỹ VinFuture là Chủ tịch Hội đồng giải thưởng - Giáo sư Sir Richard Henry Friend, cùng các thành viên Hội đồng Giải thưởng, Hội đồng Sơ khảo và các nhà khoa học nổi tiếng thế giới và Việt Nam.

Giáo sư Sir Richard Henry Friend - Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture thay mặt Ban Tổ chức phát biểu khai mạc Lễ trao giải VinFuture 2022.

Ông xúc động nhắc lại lễ trao giải đầu tiên, diễn ra trong giai đoạn bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19, khi các biến thể delta và omicron tạm lắng, và việc đi lại vẫn còn khó khăn. "Nhưng đó là một dịp đặc biệt khi chúng ta rất vui mừng chào đón chào những Chủ nhân Giải thưởng VinFuture đến Hà Nội", ông nói.

Giải thưởng Chính đầu tiên: Tiến sĩ Katalin Kariko, Giáo sư Drew Weissman và Giáo sư Pieter Cullis với thành tựu của mình đã minh họa rõ nét cho hành trình đi từ những đổi mới sáng tạo cơ bản để tạo ra tác động toàn cầu – giá trị mà giải thưởng VinFuture vinh danh. Vaccine mRNA thực sự đã thay đổi thế giới: cứu mạng người dân, phục hồi nền kinh tế, và khôi phục những tương tác xã hội.

"Và chúng tôi rất vui mừng khi trong buổi tối ngày hôm nay, nhờ một phần vào thành quả mà VinFuture đã vinh danh tại mùa 1 - rất nhiều người có thể đến Hà Nội để tham dự buổi Lễ trao giải mùa 2", giáo sư chia sẻ.

Ông nhận định, 2022 là một năm khó khăn khi ngày càng nhiều người nhận thức rằng sự nóng ấm toàn cầu đang diễn ra nhanh chóng, nhận ra rằng cơ hội ổn định khí hậu chỉ tăng ở mức 1,5 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp dường như đang vuột đi. "Cam kết toàn cầu sau hội nghị COP27 ở Ai Cập hồi tháng 11 vừa qua đặt câu hỏi về việc có đưa con người đến với mục tiêu phi carbon đủ nhanh hay không.

"Tuy nhiên, các bộ công cụ khoa học và kỹ thuật vẫn chưa hoàn thiện - những tiến bộ công nghệ mới đóng vai trò còn khiêm tốn, và trong vài thập kỷ tới đây, chúng ta sẽ chứng kiến quá trình tái cấu trúc năng lượng ở mức độ quy mô nhất - từ việc phát điện đến việc lưu trữ và sử dụng điện - kể từ thời đại hơi nước và sự ra đời của cuộc cách mạng công nghiệp", ông nói.

"Những cơ hội để đạt được mục tiêu đó, một cách hợp lý về chi phí và sự công bằng, là có thật và hoàn toàn nằm trong tay chúng ta", ông nói và cho biết lần trao giải này, cùng khám phá làm cách nào để tạo nên một số thay đổi, thông qua những buổi diễn thuyết truyền cảm hứng và chuỗi tọa đàm "Khoa học vì cuộc sống"

970 đề cử từ khắp các châu lục

Tiếp nối vấn đề về năng lượng, theo giáo sư GS Sir Richard Henry Friend, sản xuất năng lượng tái tạo, năng lượng mặt trời và năng lượng gió, đang tăng lên nhanh chóng và ngày càng rẻ hơn - đây hiện là những phương án có chi phí thấp nhất cho công suất phát điện mới. Điều đó dẫn đến thách thức về lưu trữ năng lượng, chủ yếu cho việc vận chuyển.

Ông đánh giá những pin lithium ion ngày nay không chỉ đạt chất lượng tốt mà còn rẻ, mở ra con đường dẫn đến một nền vận tải phi carbon.

"Nhưng hôm qua, chúng ta cũng học được một điều, rằng sẽ có nhiều loại pin hơn nữa với giá rẻ hơn, có thể mở rộng hơn để lưu trữ ngoài lưới và cấp lưới. Những thách thức đối với sự bền vững và duy trì mức carbon thấp cũng mở rộng sang lĩnh vực nông nghiệp. Và trong tuần này, chúng ta đều đã được nghe trình bày về những bước tiến đáng chú ý, được cải thiện đáng kể so với thực tiễn hiện tại", ông điểm lại.

"Những thách thức toàn cầu đòi hỏi những sự hợp tác và tầm nhìn toàn cầu. Những khát vọng này được thể hiện rõ trong Giải thưởng VinFuture, hướng tới vinh danh sự kết nối giữa những phát minh sáng tạo có tầm nhìn xa với những tác động thực tế mà phát minh đó đem lại cho sự thịnh vượng bền vững toàn cầu. Đội ngũ của Giải thưởng VinFuture đã vươn ra khắp thế giới để tìm kiếm những người tham gia công tác đề cử", ông nhấn mạnh.

Ông cho biết, năm nay, Giải thưởng VinFuture nhận được 970 đề cử từ khắp các châu lục và đa dạng lĩnh vực. "Chúng tôi - những thành viên Hội đồng Giải thưởng và Hội đồng Sơ khảo - vui mừng được chào đón những Chủ nhân Giải thưởng của Lễ trao giải mùa 2 cùng đến Hà Nội tối hôm nay", ông nói. Ông ghi nhận sự chào đón nồng hậu tại Việt Nam, cùng tinh thần lạc quan hiện hữu rõ rệt khắp nơi, tại một đất nước trẻ trung và luôn hướng về tương lai. Ông cho rằng đây là dịp đặc biệt đối với các nhà khoa học quốc tế khi cùng tề tựu tại Hà Nội.

Tham dự và phát biểu tại sự kiện, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cho biết, điều khác biệt của Giải thưởng VinFuture 2022 so với mùa giải trước là sự thoải mái, an toàn khi Covid-19 gần như đã được kiểm soát hoàn toàn ở Việt Nam và nhiều nước trên thế giới.

Điều này có được là nhờ sự đóng góp quan trọng của các công trình nghiên cứu sản xuất vaccine phòng chống Covid-19. Trong đó, nổi bật là công trình phát triển công nghệ mRNA, nền tảng của vaccine Covid-19. Công trình được chứng minh sức ảnh hưởng với hơn 150 quốc gia hưởng lợi từ nghiên cứu này và các nhà khoa học là tác giả của công trình khoa học này đã được vinh danh với Giải thưởng Chính tại Lễ trao giải thưởng VinFuture 2021.

Do đó, thông qua Lễ trao giải VinFuture lần thứ 2, ông bày tỏ sự trân trọng biết ơn vì cống hiến, phụng sự nhân loại của Tiến sĩ Katalin Karikó, Giáo sư Pieter Cullis và Giáo sư Drew Weissman.

Theo Chủ tịch quốc hội, nếu bảo vệ sức khỏe là thách thức của nhân loại năm 2021, "Tái thiết và Hồi sinh" là vấn đề cấp thiết mà thế giới phải đối mặt năm 2022 và trong tương lai. Đây cũng là chủ điểm VinFuture 2022 đặt ra hậu Covid-19, thể hiện tầm nhìn và sứ mệnh "Khoa học phụng sự nhân loại" nhất quán của giải thưởng.

Đánh giá cao số hồ sơ tham dự tăng, ông cũng nhấn mạnh, một trong những điểm khác biệt nổi bật của VinFuture là tác động lan toả toàn cầu và truyền cảm hứng tới cộng đồng khoa học ở khắp nơi trên thế giới. Cụ thể, tỷ lệ đối tác đề cử đến từ các nhà khoa học châu Á cũng đạt 34,6%. Đặc biệt, tỷ lệ đối tác đề cử đến từ châu Phi cũng đạt đến 12,4%, tăng hơn 6 lần so với năm 2021.

Những con số này góp phần chứng minh nguồn cảm hứng mạnh mẽ từ giải thưởng khoa học công nghệ toàn cầu do người Việt Nam khởi xướng, đồng thời, mang tới niềm hy vọng về những công trình khoa học hữu ích với cuộc sống của hàng triệu người, hướng tới một thế giới phát triển công bằng hơn.

Ông cũng khẳng định, khoa học công nghệ đã thúc đẩy sự phát triển vượt bậc văn minh nhân loại, đồng thời, giúp con người vượt qua những cơn đại hồng thủy - như đại dịch vừa qua. Trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0, khoa học công nghệ trở thành động lực thúc đẩy sự tiến bộ của nhân loại, giúp cho con người có cuộc sống tốt đẹp, ấm no và hạnh phúc hơn.

"Giải thưởng Khoa học Công nghệ toàn cầu VinFuture, với việc tôn vinh những nhà khoa học có công trình nghiên cứu xuất sắc mang tính ứng dụng cao, kiến tạo môi trường sống bền vững cho thế hệ tương lai, đang thực hiện rất tốt sứ mệnh của mình", Chủ tịch Quốc hội nói.

Theo ông, VinFuture là sợi dây bền chặt gắn bó các nhà khoa học Việt Nam và thế giới và cũng là nhịp cầu để các nhà nghiên cứu, phát minh trên toàn cầu hiện thực hoá những khát vọng khoa học để phụng sự nhân loại.

Qua đây, Chủ tịch quốc hội cũng đánh giá cao sáng kiến, những nỗ lực của Quỹ VinFuture và người sáng lập Phạm Nhật Vượng - Chủ tịch Tập đoàn Vingroup và bà Phạm Thu Hương khi góp phần tôn vinh giá trị của khoa học công nghệ.

Trước khi đến với phần công bố chính thức Chủ nhân các giải thưởng VinFuture 2022, khách mời được thưởng thức một sự kết hợp đặc biệt trong âm nhạc - Nghệ sĩ Đồng Quang Vinh trong vai trò là nghệ sĩ đàn Tơ-rưng cùng biểu diễn với ban nhạc tre nứa Sức sống mới với 2 tác phẩm Gà gáy - dân ca Việt Nam và Hành khúc Thổ Nhĩ Kỳ.

Trong trang phục đỏ truyền thống, nghệ sĩ Đồng Quang Vinh cùng ban nhạc có màn kết hợp ăn ý, phối hợp nhịp nhàng giữa tiếng sáo và tiếng tre nứa mộc mạc nhưng đầy màu sắc.

Nghệ sĩ Đồng Quang Vinh được thế giới biết đến với vai trò nhạc trưởng tài năng thường xuyên được mời chỉ huy dàn dựng cho nhiều dàn nhạc hàng đầu ở Việt Nam và một số nước Đông Nam Á. Anh cũng là đại diện duy nhất của ASEAN được chính phủ Mỹ lựa chọn tham gia dự án "thúc đẩy thay đổi xã hội thông qua nghệ thuật".

Các thành viên Hội đồng giải thưởng và Hội đồng sơ khảo của VinFuture là những nhà khoa học uy tín có tầm ảnh hưởng bậc nhất trên thế giới, cùng lựa chọn ra những đề cử xuất sắc nhất cho giải thưởng. Đó là những công trình nghiên cứu góp phần thúc đẩy khoa học phụng sự nhân loại, có tính ứng dụng cao, có thể tạo ra sự thay đổi tích cực cho cuộc sống của hàng triệu người trên thế giới, hướng tới mục tiêu Hồi sinh và Tái thiết.

Trước tràng pháo tay của khán giả trong khán phòng, các thành viên Hội đồng bước lên sâu khấu để ban tổ chức gửi lời tri ân tới những cống hiến to lớn của họ với Giải thưởng VinFuture 2022.

Hai nhà sáng lập Quỹ VinFuture, ông Phạm Nhật Vượng và bà Phạm Thu Hương, bước sân khấu, bắt tay và trao tặng từng người những đóa hoa sen - biểu tượng văn hóa của Việt Nam.

"Hi vọng những bó hoa sen sẽ đưa hình ảnh về đất nước, con người Việt Nam và giải thưởng VinFuture đọng mãi trong trái tim các nhà khoa học", MC nói trong tiếng vỗ tay tri ân phía dưới khán đài.

Giải thưởng đầu tiên được trao trong buổi lễ là Giải Đặc biệt VinFuture dành cho nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển. Vinh quang này thuộc về tác giả Thalappil Pradeep (Ấn Độ) với công trình phát triển hệ thống lọc nước chi phí thấp để loại bỏ asen khỏi nước ngầm.

Sau khi nhận cúp, chứng nhận từ Giáo sư Nguyễn Thục Quyên và Giáo sư Albert Pisano, Giáo sư Pradeep chia sẻ, ông biết vẫn còn một khoảng trống lớn nhân loạt cần vượt qua để có nước sạch cho tất cả mọi người trên toàn câu. "Tôi hy vọng giải thưởng có thể giúp tôi làm đạt được mục tiêu đó", ông nói.

Ông gửi lời cảm ơn đến cơ quan đang công tác, nghiên cứu, hội đồng giải thưởng, đất nước ông sinh ra và Việt Nam. Đặc biệt, Giáo sư Ấn Độ bày tỏ lòng biết ơn đến người vợ giúp ông vượt qua khó khăn, ngay cả khi không còn ánh sáng trong đường hầm.

Nghiên cứu của ông bắt nguồn từ vấn đề của bang Punjab - phía bắc của Ấn Độ, nơi có nguồn nước ngầm dồi dào, chảy xuống từ dãy Himalaya. Tuy nhiên, phần lớn nước tự nhiên ở đó bị nhiễm asen và sắt. Người dân ở các vùng nông thôn, hay những người nghèo sống dựa vào nước giếng ở Punjab từ lâu đã phải đối mặt với nguy cơ ngộ độc mỗi khi uống nước. Để giải quyết mối nguy hại lớn về sức khỏe và môi trường này, GS. Pradeeep phát hiện ra các hạt nano kim loại có thể sử dụng để phá vỡ các liên kết kết nối và vận chuyển asen trong nước ngầm. Công nghệ phá vỡ liên kết này làm sạch nước ngầm với chi phí rất thấp - điều cần thiết để giúp hàng triệu hộ gia đình đang bị ảnh hưởng có thể tiếp cận công nghệ.

Công việc của Pradeep là tìm ra các vật liệu phù hợp và tiên tiến nhất để loại bỏ các chất gây ô nhiễm cụ thể trong nước, không bị ảnh hưởng bởi sự hiện diện của những người khác, theo cách bền vững và tiết kiệm chi phí nhất. Các công nghệ này có khả năng loại bỏ tạp chất, giúp những người nghèo nhất ở khu vực nông thôn. Từ năm 2007, công nghệ loại bỏ thuốc trừ sâu ước tính tiếp cận hàng triệu người.

Vào năm 2020, hơn 80 hệ thống máy lọc nước sử dụng công nghệ do GS. Pradeep phát triển được lắp đặt ở Punjab, cung cấp nước uống không chứa asen cho khoảng 150.000 người dân. Các máy lọc cũng được lắp đặt ở các bang khác như Uttar Pradesh, Bihar và Tây Bengal, cung cấp nước uống sạch cho hơn 7,5 triệu người.

Thalappil Pradeep nhận bằng cử nhân, Thạc sĩ tại Đại học Calicut và bằng Tiến sĩ tại Viện Khoa học Ấn Độ, Bangalore. Ông từng là nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Phòng thí nghiệm Quốc gia Lawrence Berkeley, Đại học California Berkeley, Đại học Purdue, West Lafayette, Indiana.

Hiện, ông hiện là giáo sư, Chủ tịch Viện Deepak Parekh và giáo sư tại Khoa Hóa học, Viện Công nghệ Ấn Độ Madras, Chennai.

2 chủ nhân của giải là Tiến sĩ Demis Hassabis, Anh và Tiến sĩ John Jumper, Mỹ cho công trình AlphaFold, một hệ thống trí tuệ nhân tạo dự đoán cấu trúc 3D của protein vì đã lãnh đạo nhóm DeepMind đã phát triển AlphaFold 2, sử dụng phương pháp học sâu để dự đoán cấu trúc protein, thúc đẩy những tiến bộ trong y sinh, y tế và nông nghiệp.

Tại sự kiện, Giáo sư Leslie Gabriel Valiant là người nhận giải thay do 2 chủ nhân giải thưởng có việc bận phải quay về nước sớm. Ông đã chia sẻ bài phát biểu của hai tác giả. Theo bức thư của Tiến sĩ John Jumper: "Tôi rất vinh dự khi nhận được giải thưởng và rất tiếc vì không thể có mặt ngày hôm nay. Nhưng tôi rất phấn khích với sự triển của trí tuệ nhân tạo trong sinh học. Xin được cảm ơn cả nhóm đã giúp công trình AlphaFold giành giải thưởng hôm nay".

Khán phòng được hâm nóng với tràng vỗ tay và tiếng cổ vũ khi Christina Aguilera được giới thiệu và bước ra sân khấu. Đến với đêm trao giải VinFuture, nữ ca sĩ thể hiện 2 ca khúc Beautiful và The voice. Những ánh đèn flash thắp sáng khán phòng khi giọng ca nội lực bắt đầu cất lên.

Cô biểu diễn trong sự kiện trao giải thưởng khoa học - công nghệ toàn cầu VinFuture và liên tục nói lời cảm ơn. "Cảm ơn Việt Nam, đất nước vô cùng xinh đẹp. Tôi rất vinh dự có mặt tại đây, cùng các bạn vinh danh giải thưởng khoa học thế giới VinFuture. Cảm ơn đã đón tiếp tôi. Những ước mơ của tôi và các bạn sẽ thành sự thật", nữ ca sĩ nói.

Christina Aguilera tiết lộ đây là dịp đặc biệt khi cô đón tuổi 42 ở Hà Nội, khi biểu diễn tại lễ trao giải VinFuture 2022. Trước đó một ngày, ca sĩ và chồng chưa cưới - Matthew Rutler - xuất hiện trên đường phố Hà Nội.