Sau khi nói chuyện với đồng nghiệp về mẫu máy lọc không khí mới, Đào Tuấn, kỹ sư xây dựng ở Hà Nội, cho biết Facebook của anh xuất hiện quảng cáo liên quan đến thiết bị này. Tương tự, Minh Anh, nhân viên văn phòng ở TP HCM, kể trong một lần ăn trưa, nhóm của cô nhắc đến một đồng nghiệp vừa có bạn gái mới. Đến chiều, trang Facebook cá nhân của cô gái kia đã được gợi ý trong mục "Những người bạn có thể biết".
Michelle, biên tập viên của USA Today, cũng kể về một lần dự tiệc sinh nhật con trai của một người bạn và người đó đề cập đến công ty Joymode. Vài phút sau, một quảng cáo Joymode xuất hiện trên News Feed của Michelle.
Cả Tuấn, Minh Anh hay Michelle đều nghi ngờ mạng xã hội theo dõi các đoạn hội thoại để chạy quảng cáo hướng mục tiêu. Trong khảo sát từ ngày 6/5 trên VnExpress, có đến 96% trong số 5.600 người tham gia cho rằng Facebook nghe lén và chỉ 4% chưa từng có giảm giác này.
"Vũ khí" của Facebook
Theo Jesse Pujji, nhà sáng lập công ty đầu tư công nghệ Gateway X, Facebook không cần dùng đến phương pháp nghe lén vốn tốn kém và rủi ro, mà sử dụng công cụ mạnh mẽ hơn có tên Facebook Pixel. "Đây là đoạn mã nhỏ gần như mọi trang web, ứng dụng dành cho thiết bị di động trên hành tinh này đều nhúng vào", Pujji giải thích trên Twitter cuối năm ngoái. Trước khi sáng lập Gateway X và Ambush chuyên về marketing trực tuyến, Jesse Pujji là chuyên gia phân tích tài chính và công nghệ tại các quỹ như McKinsey, Goldman Sach.
Pixel là đoạn mã giúp doanh nghiệp đo lường về quảng cáo, lưu lượng truy cập trang web. Phần rất nhỏ này của mã java script nhúng trong HTML của trang web giúp doanh nghiệp có thể theo dõi khách truy cập và quảng cáo nhắm mục tiêu.
Đoạn mã Pixel Code ngắn gọn nhưng mang lại nhiều giá trị cho Facebook. Ảnh: Jonloomer
Meta, công ty mẹ của Facebook, đã thương thảo với các doanh nghiệp để chia sẻ dữ liệu này. Đổi lại, họ cung cấp cho doanh nghiệp khả năng xem các truy vấn tìm kiếm của khách, giao dịch mua trước đây, lượt xem và những tính năng khác trên nền tảng.
Pujji gọi Facebook Pixel và News Feed là hai sản phẩm có giá trị bậc nhất của mạng xã hội. "Thuật toán News Feed của Facebook sử dụng hàng trăm điểm dữ liệu như tuổi tác, bạn bè, những gì người dùng nhấp vào và thậm chí vị trí họ đăng bài để xác định quảng cáo nào sẽ xuất hiện trong bảng tin", ông nói.
Vì Meta sở hữu cả Instagram và Faebook và chia sẻ dữ liệu với nhiều website, quảng cáo sẽ "đeo bám" họ từ nền tảng này sang nền tảng khác. Pujji cho biết thuật toán của Facebook còn có thể tìm ra được một sản phẩm người dùng quan tâm thông qua những smartphone ở gần đó. Phần mềm sẽ truy cập dữ liệu hiển thị 10 trang web gần nhất mà một trong hai người đã dùng, sau đó dự đoán các chủ đề tiềm năng nhất mà cả hai có thể cùng thảo luận rồi gợi ý quảng cáo phù hợp. Đó là lý do nhiều người có cảm giác Facebook nghe trộm cuộc nói chuyện của họ với người khác.
Đồng quan điểm, Jamie Court, Chủ tịch của tổ chức phi lợi nhuận Consumer Watchdog và là chuyên gia về quyền riêng tư tại Los Angeles, cho rằng đúng là Facebook "nghe lén" người dùng, nhưng không phải theo nghĩa đen mà bằng những công cụ khác. "Họ tập hợp các tình huống lại với nhau để phân tích và tiếp thị nội dung tới bạn như thể họ đang lắng nghe cuộc trò chuyện", ông nói.
Trong trường hợp quảng cáo Joymode của Michelle, USA Today và Court đã tìm hiểu và nhận thấy thuật toán của Facebook tính toán rằng vì Michelle ở cùng vị trí với người bạn cùng tầm tuổi và cả hai đã có con, họ sẽ có cùng mối quan tâm đến một thương hiệu mà người kia đã để ý tới, là Joymode.
"Có nhiều cách để Facebook quảng cáo mục tiêu tới bạn dựa trên dữ liệu họ thu thập thông qua thuật toán", chuyên gia Paul Bischoff của Comparitech nói. "Hãy nhớ Facebook có thể theo dõi những gì bạn làm trên các trang web và ứng dụng khác tích hợp plugin, thông tin đăng nhập và tiện ích của Facebook".
Khả năng Facebook nghe lén
Phóng viên đã dùng hai thiết bị di động, đăng nhập hai tài khoản Facebook khác nhau và sử dụng song song để kiểm chứng. Chiếc điện thoại chính thực hiện các tác vụ như tìm kiếm, định vị, có sẵn nhiều thông tin cá nhân. Thiết bị thứ hai chỉ đăng nhập một tài khoản Facebook khác và không truy cập dịch vụ nào.
Trong hai ngày thử nghiệm đặt hai máy cạnh nhau, phóng viên liên tục trao đổi với bạn bè về xu hướng mua micro để livestream hiện nay, cũng như tham khảo giá một số mẫu trên các website bằng điện thoại chính. Tài khoản trên điện thoại này sau đó gợi ý hàng loạt quảng cáo đúng nhu cầu. Còn thiết bị chỉ đăng nhập Facebook có các quảng cáo khá ngẫu nhiên về thời trang, nhà hàng, du lịch.
Một quảng cáo micro thu âm được đề xuất cho người dùng Facebook. Ảnh: Khương Nha
Tương tự, tháng trước, phóng viên công nghệ của Daily Mail sử dụng điện thoại Samsung đã khôi phục cài đặt gốc và truy cập tài khoản Facebook mới lập. Sau hai ngày nói chuyện và thường xuyên nhắc đến các từ khóa về kỳ nghỉ châu Âu hay keo dán sàn, vẫn không có đề xuất quảng cáo đúng nào được đưa ra.
Năm 2019, công ty bảo mật di động Wandera đặt hai smartphone của Samsung và Apple trong một phòng kín, bật đoạn các hội thoại về thức ăn cho thú cưng 30 phút mỗi ngày. Ba ngày trôi qua, họ không nhận về bất kỳ quảng cáo liên quan. Trên hai thiết bị cũng không có dấu hiệu nào về việc thiết bị tự động gửi dữ liệu lên đám mây.
Wandera cho rằng Facebook có công cụ theo dõi hành vi của người dùng, nhưng nghe lén không khả thi cho việc quảng cáo với hàng tỷ người dùng của mạng xã hội vì rất dễ bị phát hiện. Nghe lén khiến điện thoại phải thu nhận và gửi dữ liệu liên tục lên đám mây. Điều này yêu cầu thiết bị kết nối Internet, dễ gây nóng và cạn pin.
Trước đó, trang Wired cũng lấy ví dụ về việc các nhà quảng cáo muốn có dữ liệu từ cuộc trò chuyện của người dùng Facebook trong nửa ngày. Mạng xã hội này sẽ cần ghi lại mọi thứ mà điện thoại nghe được, về mặt chức năng tương đương cuộc gọi thoại trên Facebook. Trung bình cuộc gọi qua Internet mất khoảng 24 kbps một chiều, hay 3 kB dữ liệu mỗi giây. Nếu nghe một người trong nửa này, Facebook tốn 130 MB dữ liệu. Chỉ tính riêng tại Mỹ, mỗi ngày Facebook có hơn 200 triệu người truy cập, nên mạng xã hội cần 26 petabyte để lưu trữ các đoạn ghi âm, tức lượng dữ liệu khổng lồ.
Tuy nhiên, vẫn có một số lập luận rằng Facebook không ghi âm mà chỉ cần quét âm thanh để tìm ra các từ khóa đi vào micro trên thiết bị, tức nền tảng không cần tải dữ liệu liên tục lên đám mây. Nhưng Antonio Garcia-Martinez, cựu giám đốc sản phẩm của Facebook, cho rằng nếu dùng phương pháp này, bộ xử lý của điện thoại sẽ bị quá tải và người dùng sẽ phát hiện ra. Ông nói cách này quá lộ liễu, gần như không thể che giấu.
Còn theo Business Insider, sử dụng hay kích hoạt micro khi chưa có sự cho phép của người dùng sẽ dễ bị các công ty bảo mật lần ra và khiến Facebook phải chịu trách nhiệm pháp lý nặng nề, chứ không dừng ở việc bị nghi ngờ trong nhiều năm. Mạng xã hội này đủ khôn ngoan để không "làm liều" trong khi đã có giải pháp an toàn và hiệu quả hơn đã đề cập ở trên.
Trong phần giải đáp thắc mắc của người dùng, Facebook cũng chuẩn bị sẵn câu trả lời: "Chúng tôi hiểu đôi khi quảng cáo quá cụ thể khiến người dùng cho rằng Facebook nghe cuộc trò chuyện qua micro. Sự thật không phải vậy. Chúng tôi chỉ dùng micro khi bạn cho phép và chủ động sử dụng các tính năng cần micro".
Theo các chuyên gia bảo mật, nếu vẫn chưa yên tâm, người dùng có thể tắt hoàn toàn quyền truy cập micro điện thoại của Facebook. Trên máy Android, vào Cài đặt > Quyền ứng dụng > Microphone > Facebook và chọn tắt. Trên thiết bị iOS, vào Cài đặt > Facebook > Micro và chọn tắt. Tại đây người dùng cũng có thể tắt quyền truy cập khác như định vị, hình ảnh, camera... Tuy nhiên, việc này sẽ ảnh hưởng đến trải nghiệm bởi mỗi khi cần thực hiện các tính năng như gọi, gửi voice chat, người dùng sẽ lại phải thêm bước kích hoạt lại micro cho ứng dụng.
Khương Nha