Tờ Wall Street Journal của Mỹ ngày 14/2 dẫn các nguồn tin giấu tên am hiểu vấn đề cho biết tiêm kích F-16 Ukraine bị rơi ngày 26/8/2024 có thể do bị đồng đội bắn nhầm, một phần vì Mỹ không cung cấp những công nghệ thiết yếu để bảo đảm an toàn tác chiến.
"Những chiếc F-16 được chuyển cho Ukraine mà không kèm một hệ thống quan trọng, có tác dụng giúp các tổ hợp phòng không phân biệt chúng với mục tiêu đối phương. Vụ bắn nhầm có thể đã không xảy ra nếu chính quyền của ông Joe Biden cho phép Ukraine sở hữu công nghệ này", Jillian Kay Melchior, thành viên ban biên tập của Wall Street Journal, cho hay.
Công nghệ được đề cập là đường truyền dữ liệu chiến thuật Link 16. Mỹ và nhiều nước đồng minh sử dụng Link 16 để nâng cao khả năng nhận thức tình huống trong thời gian thực, cung cấp góc nhìn toàn cảnh về tất cả thành phần trong mạng lưới, gồm máy bay, hệ thống phòng không, trung tâm chỉ huy và nhiều khí tài khác.
Tiêm kích F-16 Ukraine bay trình diễn ngày 4/8/2024. Ảnh: Reuters
"Năng lực này giúp hoạt động tác chiến trở nên an toàn hơn và khiến đối phương gặp nhiều nguy hiểm. Link 16 cũng giúp giảm thiểu rủi ro với phi công trong những trận đánh hỗn loạn giữa lực lượng hai bên, bằng cách đảm bảo rằng lưới phòng không luôn biết vị trí đồng đội", Melchior cho hay.
Giới chức Mỹ và Ukraine chưa bình luận về thông tin.
Mariana Bezugla, phó chủ tịch Ủy ban Quốc phòng Quốc hội Ukraine, cuối tháng 8/2024 tuyên bố "tiêm kích F-16 đã bị tên lửa phòng không Patriot bắn hạ do sự thiếu hiệp đồng giữa các đơn vị", song không đưa ra bằng chứng. Lãnh đạo không quân Ukraine chỉ trích phát biểu của bà Bezugla, nhưng từ đó đến nay cũng chưa công bố kết quả điều tra nguyên nhân dẫn tới sự việc.
Ukraine tiếp nhận hệ thống Patriot đầu tiên vào tháng 4/2023. Daria Kaleniuk, người đồng sáng lập Trung tâm Quốc tế vì Chiến thắng của Ukraine (ICUV), cho biết hệ thống Link 16 đã bị tháo bỏ khỏi các tổ hợp Patriot cung cấp cho Ukraine. "Lúc đó không ai nghĩ rằng Kiev sẽ tiếp nhận chiến đấu cơ F-16 trong tương lai gần", bà nói.
ICUV là tổ chức phát động chiến dịch kêu gọi phương Tây chuyển giao tiêm kích F-16 cho Ukraine.
Vấn đề này cũng không được khắc phục khi Mỹ và đồng minh chấp nhận cung cấp F-16 cho Ukraine. "Vào thời điểm tiêm kích F-16 đến Ukraine, toàn bộ phi đội này và các tổ hợp Patriot đều không thể sử dụng Link 16", bà Kaleniuk cho biết.
Chính quyền cựu tổng thống Joe Biden dường như ngần ngại mở khóa Link 16 cho Ukraine vì đây là công nghệ rất nhạy cảm, có ý nghĩa sống còn với Mỹ và đồng minh. Trang bị hệ thống này cho khí tài ở Ukraine có nguy cơ giúp Nga thu thập thông tin và xây dựng phương án đối phó.
"Mỹ cũng không thể hỗ trợ mạnh mẽ hơn cho Ukraine vì lo ngại khả năng bị Nga phản ứng quyết liệt trước những hành động được cho là leo thang. Kết quả là Washington đã chậm trễ chuyển giao vũ khí và hạn chế nhiều công nghệ quan trọng", Melchior nêu quan điểm.
Tổng thống Volodymyr Zelensky đứng cạnh bệ phóng Patriot tại căn cứ ở Đức hồi tháng 6/2024. Ảnh: AFP
Quân đội Ukraine ngày 29/8/2024 xác nhận một tiêm kích F-16 bị rơi khi ứng phó đợt tập kích bằng tên lửa và máy bay không người lái (UAV) của Nga trước đó ba ngày. Reuters dẫn lời quan chức quốc phòng Mỹ nói rằng vụ rơi F-16 Ukraine dường như không phải do hỏa lực từ Nga, mà là lỗi phi công hoặc sự cố kỹ thuật.
Vụ rơi xảy ra chưa đầy một tháng sau khi Ukraine tiếp nhận lô F-16 đầu tiên từ các quốc gia phương Tây. Trung tá Oleksiy Mes, người điều khiển chiếc F-16 và là một trong những phi công tiêm kích giỏi nhất Ukraine, thiệt mạng trong sự việc.
Khi được đề nghị bình luận về khả năng F-16 bị tên lửa Patriot đồng đội bắn hạ, phát ngôn viên Lầu Năm Góc khi đó cho rằng đây sẽ là vấn đề do Ukraine công bố.
Phạm Giang (Theo Wall Street Journal, Ukrainska Pravda)