Chuyện đời của Đường Bá Hổ từng nhiều lần được chuyển thể thành phim. Hình tượng họa sĩ trên màn ảnh thường gắn liền với sự phong lưu, đa tình. Phim Đường Bá Hổ điểm Thu Hương khắc họa Đường Bá Hổ có chín bà vợ, giả làm ăn mày để tán tỉnh Thu Hương. Trang Sohu nhận xét đời thực, Đường Bá Hổ bất hạnh hơn, không giàu có, lãng mạn, hài hước như trên phim.
Châu Tinh Trì đóng Đường Bá Hổ trong "Đường Bá Hổ điểm Thu Hương". Video: Golden Harvest
Đường Dần, tự Bá Hổ (1470-1524) sinh năm Canh Dần, là họa sĩ, nhà thơ kiệt xuất trong lịch sử Trung Quốc. Ông quê ở Tô Châu, bộc lộ tư chất thông minh từ nhỏ. Năm 16 tuổi, Đường Bá Hổ thi đỗ tú tài với điểm cao nhất, vang danh khắp Tô Châu.
Từ sau 20 tuổi, cuộc đời Đường Bá Hổ nhiều lận đận. Năm 25 tuổi, cha mẹ, vợ và em gái ông lần lượt qua đời. Nhờ được bạn thân Chúc Chi Sơn khích lệ, Đường Bá Hổ dồn tâm huyết dùi mài kinh sử. Năm 1499, Đường Bá Hổ cùng Từ Kinh - công tử gia đình giàu có - vào kinh ứng thí. Theo CCTV, tới kinh thành, Từ Kinh, Đường Bá Hổ nộp tiền, xin làm đồ đệ của Trình Mẫn Chính - học giả uyên bác đồng thời là quan triều đình. Một thời gian sau, Trình Mẫn Chính được bổ nhiệm làm một trong chủ khảo của kỳ thi, phụ trách ra đề.
Sau khi hoàn thành thi cử, Đường Bá Hổ, Từ Kinh cùng nhiều thí sinh uống rượu trong nhà trọ. Đường Bá Hổ tự tin nói với các thí sinh ông sẽ đoạt trạng nguyên. Từ Kinh, vốn ngưỡng mộ học vấn của Đường Bá Hổ, cũng gật gù bày tỏ tin tưởng Bá Hổ vinh quy bái tổ.
Chân dung Đường Bá Hổ của họa sĩ thời Thanh Lý Nhạc Vân. Ảnh: Xinhua
Tuy nhiên, khi kết quả công bố, cả hai đều không có tên trên bảng vàng. Đường Bá Hổ và Từ Kinh còn bị tố cáo gian lận thi cử, mua đề thi từ Trình Mẫn Chính. Cả ba bị tống giam. Từ Kinh nhiều lần thay đổi lời khai. Có lần, ông nói đút lót cho người hầu của Trình Mẫn Chính, nhờ đó có được đề thi, sau đó nhờ Đường Bá Hổ giải đề. Lần khác, Từ Kinh lại khai do bị nhục hình nên nhận tội đút lót, sự thật là ông và Đường Bá Hổ chỉ nhận Trình Mẫn Chính làm sư phụ, quá trình học, Trình Mẫn Chính từng giảng các đề tài khó, sau này một số nội dung ông từng giảng trở thành đề thi.
Vụ án do đích thân vua Minh Hiếu Tông xử lý. Quá trình điều tra, một số người bị xác định vu cáo để hãm hại Trình Mẫn Chính. Tuy vậy, ông vẫn bị kết tội ra đề thi không công bằng. Sau hơn một năm ngồi tù, Từ Kinh, Đường Bá Hổ và Trình Mẫn Chính đều được thả. Trình Mẫn Chính chết sau bốn ngày ra tù còn Từ Kinh, Đường Bá Hổ bị phạt vĩnh viễn không được tham gia khoa cử, dập tắt hy vọng làm quan của hai người.
Đường Bá Hổ thoát tội đút lót mua đề thi nhưng không tránh khỏi thanh danh hoen ố. Cảm thấy không còn mặt mũi về nhà, năm 31 tuổi, ông bắt đầu cuộc sống phiêu dạt, du sơn ngoạn thủy tiêu khiển qua ngày. Sau hơn một năm tha hương, Đường Bá Hổ cạn kiệt tiền bạc, buộc về cố hương. Về nhà, người vợ thứ hai chê ông nghèo hèn, vì thế cả hai chia đôi đường.
Vết nhơ ngồi tù khiến Đường Bá Hổ biến thành con người khác. Ông sa ngã, phóng túng, thường tới lầu xanh, kỹ viện, rượu chè bê tha. Đường Bá Hổ từng cùng một số bạn thân - trong đó có Chúc Chi Sơn - đóng giả ăn mày, tiền thu được đều dùng uống rượu.
Năm 35 tuổi, Đường Bá Hổ gặp Thẩm Cửu Nương - kỹ nữ ở lầu xanh. Nàng giỏi thi họa, trân trọng tài năng của Đường Bá Hổ. Gặp được hồng nhan tri kỷ, ông tu chí làm lại từ đầu. Hai người dựng căn nhà, đặt tên là Đào Hoa Am. Đường Bá Hổ kiếm tiền nhờ bán tranh, thư pháp. Ông không còn coi trọng khoa cử, quyền thế và danh vọng, nhiều lần thể hiện sự chống đối thời cuộc, châm biếm xã hội qua các bài thơ, tranh vẽ.
Một phần bức "Tùng nhai biệt nghiệp". Ảnh: Sohu
Năm 1512, Thẩm Cửu Nương qua đời do lao lực, bệnh tật. Từ đó, Đường Bá Hổ không nạp thê thiếp. Cuối đời, ông sống trong cảnh nghèo túng, qua đời năm 1524.
Đường Bá Hổ để lại nhiều tác phẩm văn học, hội họa giá trị nghệ thuật cao, hiện phần lớn tranh, thư pháp của ông được trưng bày ở các bảo tàng. Một số tác phẩm từng xuất hiện trên thị trường đấu giá. Theo Thepaper, năm 2021, tác phẩm thư pháp gồm 178 chữ của ông được bán với giá 57,5 triệu nhân dân tệ (hơn 9 triệu USD). Năm 2013, bức Tùng nhai biệt nghiệp được bán ở mức 71 triệu nhân dân tệ (11,1 triệu USD).
Nghinh Xuân