Bộ Quốc phòng Đức hôm 20/5 tuyên bố hơn 12 quốc gia thành viên NATO đã bày tỏ ủng hộ và lên kế hoạch tham gia sáng kiến mua sắm các hệ thống phòng không cho Ukraine (IAAD) do Berlin đề xướng.
"Bỉ, Đan Mạch, Hà Lan, Na Uy và Canada sẽ cung cấp tài chính. Mỹ, Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Romania, Bỉ và Litva sẽ trực tiếp chuyển giao tên lửa và khí tài. Latvia cũng đang xem xét tham gia sáng kiến", Bộ Quốc phòng Đức cho hay.
IAAD đặt mục tiêu cung cấp cho Ukraine nhiều tổ hợp phòng không, trong đó có Patriot, SAMP/T, NASAMS, MIM-23 HAWK, IRIS-T và S-300 để đối phó với đòn không kích của Nga. Dù vậy, hai nguồn tin giấu tên am hiểu vấn đề hôm 23/5 nói rằng chưa có quốc gia nào sẵn sàng chuyển giao cho Ukraine những tổ hợp Patriot hoàn chỉnh đang có sẵn trong biên chế như Đức đề xuất.
Đức từng sở hữu 11 tổ hợp phòng không tầm xa Patriot do Mỹ chế tạo. Hai hệ thống trong số này đã được viện trợ cho Ukraine đầu năm 2023, cùng với 50 xe phòng không tầm ngắn Gepard. Berlin cuối tháng trước tuyên bố sẽ "lập tức chuyển giao thêm một hệ thống Patriot" cho Kiev để đối phó với những đòn tập kích của quân đội Nga.
Hàng loạt quan chức hàng đầu của Đức, chủ yếu là Ngoại trưởng Annalena Baerbock và Bộ trưởng Quốc phòng Boris Pistorius, suốt nhiều tuần gần đây kêu gọi đồng minh thực hiện cam kết cung cấp những tổ hợp Patriot hoàn chỉnh cho Ukraine.
Tây Ban Nha và Hy Lạp liên tục từ chối cung cấp tổ hợp Patriot hoàn chỉnh, dù Madrid đã đồng ý cung cấp một số tên lửa đánh chặn. Ba Lan cũng tuyên bố không chuyển giao hệ thống Patriot cho Ukraine với lý do không có phương án dự phòng để bù đắp khoảng trống.
Tổng thống Romania Klaus Iohannis nói rằng người đồng cấp Mỹ Joe Biden đã đề nghị nước này hành động. "Tôi phải thảo luận vấn đề với Hội đồng Quốc phòng Tối cao để đánh giá Romania có thể cung cấp và nhận lại những gì, vì không thể chấp nhận việc chúng tôi thiếu hệ thống phòng không", ông nói trong chuyến thăm Nhà Trắng hồi đầu tháng.
Giới chuyên gia cho rằng phản ứng từ các nước đối tác của Đức khiến IAAD không đạt kỳ vọng, thậm chí là gây thất vọng, do Patriot là loại vũ khí mà Ukraine coi trọng nhất hiện nay.
"Không có sự thống nhất nào giữa các quốc gia chủ chốt, châu Âu cũng không thể hiện được vai trò lãnh đạo. Mức độ cấp bách không tăng lên, nhiều nước còn tỏ ra nhẹ nhõm khi Mỹ bắt đầu nối lại viện trợ Ukraine", Nico Lange, cựu chánh văn phòng Bộ Quốc phòng Đức, nhận xét.
Một trong những lý do khiến các quốc gia phương Tây ngần ngại chuyển giao Patriot cho Ukraine là mức giá quá cao. Mỗi khẩu đội Patriot hoàn chỉnh có giá khoảng 1,1 tỷ USD, trong đó một tên lửa có chi phí xuất xưởng khoảng 4-8 triệu USD tùy phiên bản.
Fabian Hoffmann, nhà nghiên cứu công nghệ tên lửa tại Đại học Oslo của Na Uy, nhấn mạnh Patriot là lá chắn không thể thiếu của nhiều quốc gia, khiến họ không sẵn lòng hy sinh năng lực phòng thủ nội địa để thực hiện cam kết viện trợ Ukraine.
"Đức đang đối mặt lỗ hổng khổng lồ với năng lực tác chiến vì giúp đỡ Ukraine. Thời gian đặt mua và chờ bàn giao hệ thống Patriot ngày càng kéo dài", ông nói.
Tập đoàn Raytheon của Mỹ là nhà sản xuất duy nhất của hệ thống Patriot và đang phải đáp ứng hàng loạt đơn hàng của nước ngoài, với thời gian chờ đợi có thể lên tới hơn hai năm kể từ lúc đặt mua cho đến khi nhận hàng.
Điều này khiến các nước không có phương án bù đắp khoảng trống phòng không nếu chuyển tên lửa Patriot cho Ukraine, dù Kiev nhiều lần tuyên bố nguy cơ châu Âu bị tấn công đường không là rất thấp. "Một giải pháp khắc phục là các nước đang xếp hàng chờ mua Patriot nhường chỗ của mình cho những quốc gia sẵn sàng rút kho viện trợ cho Ukraine", Hoffmann nói.
Vũ Anh (Theo Politico, AFP)