Tháng 11, cơn mưa trút xuống báo hiệu mùa ong mật làm tổ kết thúc, tuy nhiên dân tộc Giẻ Triêng, ở thôn 6, xã Phước Lộc (huyện Phước Sơn, Quảng Nam) cất giữ nhiều mật trong nhà. Số mật này, họ lấy cách đây mấy tháng và cất giữ trong can.
Anh Hồ Văn Thước (35 tuổi) tích trữ được hơn 30 lít mật, dành đến gần Tết mới bán. "Tết là thời điểm nhiều người mua làm quà biếu nên giá cao hơn ngày thường. Mật ong này nguyên chất để lâu ngày không bị hư hỏng", anh nói.
Anh Hồ Văn Thước cất trữ hơn 30 lít mật ong, chờ Tết đến bán. Ảnh: Đắc Thành.
Anh Thước có chức phó thôn 6 nhưng cũng giống như người dân trong làng đến mùa ong làm tổ thì cũng đi làm nhà cho ong. Ngôi làng trên dãy núi Ngọc Linh, độ cao hơn 1.000 m so với mực nước biển với rừng nguyên sinh bao phủ bốn phía là môi trường sống ưa thích của bầy ong.
Người Giẻ Triêng truyền nhau nghề bắt ong mật từ nhiều đời nay. Nhưng cách bắt ong ở đây khác hoàn toàn với vùng khác. "Nơi khác họ thường mất nhiều ngày trời tìm kiếm trong rừng sâu để bắt những tổ ong treo lơ lửng trên cây cao. Còn người Giẻ Triêng dụ ong về gần nhà để lấy mật", anh tiết lộ.
Anh Thước không nhớ cái nghề dụ ong về lấy mật có từ bao giờ, chỉ biết cha ông truyền lại rằng, cuối mùa xuân ong bắt đầu làm tổ. Chúng sẽ chọn những cây thân mục rỗng, tạo thành bộng rồi chui vào xây tổ. Biết được đặc điểm này, người dân đục cây tạo thành bộng làm nhà cho ong.
Trên mỗi thân cây cổ thụ, thợ ong dùng dụng cụ đục một lỗ vào thân, sâu từ 25 đến 30 cm, cách mặt đất nửa mét. Sau đó, họ bịt lỗ bằng hòn đá, chừa khe hở đủ con ong chui ra chui vào.
"Từ tháng 1 âm lịch người dân bắt đầu đục cây, bộng nào làm trước thì sửa sang lại để đón ong về. Tháng 4 ong từ rừng sâu bay đến và chúng ở lại", anh nói. Anh Thước đang sở hữu 50 bộng cây tập trung gần nhà, bộng xa nhất đi bộ khoảng 30 phút.
Dẫn khách tham quan những tổ ong cuối mùa còn sót lại, anh gỡ từng hòn đá ra để lộ phía trong bốn tầng tổ với hàng nghìn con ong lúc nhúc. "Ong cuối mùa mật không còn nhiều nên tôi không thu hoạch, để lại cho chúng nuôi con, sau đó chúng bỏ tổ bay về rừng sâu, sang năm chúng quay lại", anh chia sẻ.
Một tổ ong mật đóng trong bộng cây. Ảnh: Đắc Thành.
Toàn thôn anh Thước có hơn 35 hộ, nhà nào cũng sở hữu ít nhất vài chục bộng cây, người nhiều 200 bộng. Từ tháng 5 đến tháng 6 ong cho mật thì họ bắt đầu khai thác. "Mỗi bộng thu ít nhất nửa lít mật, bộng nhiều bảy lít, ước tính sản lượng mật ong trong thôn hàng năm trên 1.000 lít, giá bán 400.000 đồng mỗi lít, ước chừng cả thôn thu về nửa tỷ đồng", anh Thước chia sẻ.
Người nhiều bộng ong nhất làng là ông Hồ Văn Yên với gần 200 bộng, mùa năm nay thu về 300 lít mật, bán hơn 100 triệu đồng. "Nếu không có nghề đục bộng ong thì nghèo khổ đeo bám mãi. Số tiền này đã cải thiện được cuộc sống của bà con", ông Yên bày tỏ.
Ông Cân đục một lỗ vào thân cây và dùng đá bịt lại làm nhà cho ong ở. Ảnh: Đắc Thành.
Chia sẻ kinh nghiệm xây tổ, ông Hồ Văn Cân (70 tuổi) nói trước hết phải chọn cây cổ thụ, cao nhất trong rừng thì ong dễ phát hiện. Muốn tránh cây bị chết thì phải chọn thân to, tỷ lệ xâm hại rất ít nên chúng sẽ sinh trưởng bình thường. Ngoài ra, ong không thích bộng có nước nên cần chọn loài cây ít chảy nước, chảy nhựa.
"Nhờ vào các dấu hiệu riêng trên những hòn đá, đến mùa, đàn ong sẽ tự tìm về tổ như tìm về chính ngôi nhà mình", ông nói.
Ở làng Giẻ Triêng, bộng ai đục thì người đó sở hữu, không ai lấy trộm của ai. "Chỉ khi người nơi khác đến mới có việc mất trộm xảy ra. Cả khu rừng cổ thụ mọc quanh làng mà không bị chặt phá, bởi chúng tôi bảo vệ để lấy mật ong. Mỗi năm đem nguồn thu hàng chục triệu đồng cho mỗi nhà, nếu phá rừng thì sẽ mất hết", già làng bộc bạch.