Tôi góp phần kết nối cùng bên Dự án phi chính phủ tổ chức đoàn 24 sinh viên Đại học Mỹ thuật Công nghiệp lên đây vẽ trong 12 ngày. Chúng tôi ở một homestay còn rất thiếu thốn.
Một số tổ chức phi chính phủ thời điểm đó đã đưa mô hình homestay về khu vực này. Người dân tộc Thái có nhà sàn, tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ chăn ga, gối đệm, mành rèm. Họ còn hướng dẫn người dân cách vận hành, nấu ăn hợp với du khách. Người bản địa chỉ được yêu cầu xây dựng khu vệ sinh tiêu chuẩn, là có thể trở thành "homestay" đón khách.
Chúng tôi vào nhiều nhà dân thuyết phục họ biến nhà mình thành homestay, thành quán cà phê để cả thôn có thể trở thành vùng du lịch mới. Người dân bản địa chưa có khái niệm kinh doanh du lịch nên thuyết phục rất khó khăn. Họ trân quý các họa sĩ đến làm tình nguyện, mời ăn cơm, uống nước. Họ biết ơn vì chúng tôi vẽ tranh tường làm đẹp nhà họ, chứ không mấy ai nghĩ tới du lịch.
Qua gần nửa tháng gắn bó với người dân và vùng đất, chúng tôi quyết định mua một khu đất nhỏ để lên chơi mỗi khi có dịp. Nhưng người quản lý dự án phi lợi nhuận đã thuyết phục chúng tôi thử nghiệm mô hình homestay trên mảnh đất của mình, và chung tay hỗ trợ bà con người dân tộc xung quanh phát triển du lịch. Tôi và chồng đều là họa sĩ chứ không phải người kinh doanh. Quyết định mở homestay ở một khu vực cách xa trung tâm Mai Châu tới 15 km thật liều lĩnh. Liệu có ai lui tới một thung lũng trồng rau?
Không có nhà sàn riêng để làm như người dân tộc Thái, cũng không có tài chính để xây dựng quy mô, chúng tôi đi sang các tỉnh lân cận mua từng nhà sàn về dựng lại trên khu đất. Coi homestay là nhà mình và mỗi người tới thăm là khách quý, mọi đồ vật nhỏ nhất đều được chăm sóc tỉ mỉ.
Nhưng rồi Covid-19 ập tới tàn phá tất cả mô hình du lịch. Không chỉ Tây Bắc, trên toàn bộ Việt Nam, các dạng thức du lịch từ chuyên nghiệp tới cộng đồng đều lung lay. Khách sạn đóng cửa đã đành. Các gia đình cũng không thiết tha gì homestay nữa vì ít khách. Các công ty tour tạm đóng cửa hoặc phá sản. Người bản địa cũng quên mất cách thức phục vụ du khách, từ nấu bữa ăn tới làm phòng.
Trong bối cảnh như vậy, một khu nghỉ dù đẹp đến đâu cũng không thể đứng vững. Bây giờ, biết dựa vào đâu? Theo báo cáo của Tổ chức Du lịch thế giới, có một số xu hướng mà chúng tôi đã dựa vào để trụ được trong Covid. Đó là du lịch gần, du lịch cộng đồng và du lịch chậm.
Du lịch gần là xu hướng toàn cầu đã nổi lên mạnh mẽ trong và ngay cả sau Covid. Khi các đường bay đóng băng, người dân khắp nơi hình thành nhiều hơn thói quen lái xe tới các địa điểm gần nơi mình sống. Những khu du lịch cách trung tâm các thành phố lớn từ một tới bốn giờ lái xe vẫn có tiềm năng phát triển tốt. Một khu nghỉ đặc biệt cao cấp với giá từ bốn tới 28 triệu một đêm cách chúng tôi hơn mười cây số luôn kín khách không chỉ vào cuối tuần. Mở thêm các không gian du lịch xung quanh thành phố lớn là xu hướng đầu tư. Tôi vui khi thấy những gì mình làm đã truyền cảm hứng cho một vài nghệ sĩ khác mở homestay và farmstay ở những các tỉnh lân cận Hà Nội. Du lịch gần sẽ tiếp tục trong năm 2022 bởi Covid-19 chưa thể chấm dứt và thói quen tự lái xe đi du lịch đã định hình mạnh hơn.
Du lịch chậm cũng là xu hướng ít người nghĩ tới. Trong Covid, chúng tôi đón những người gia đình người Việt ở lại homestay cả tháng trời. Nhiều công ty cho nhân viên làm việc qua mạng, nên một nơi xa thành phố đông đúc là lý tưởng để tận hưởng cách sống chậm hơn, cũng như tránh nguy cơ nhiễm bệnh. Dạng thức du lịch này vẫn duy trì hậu Covid, đặc biệt nếu mở cửa cho "khách Tây", nhóm đối tượng vốn ưu tiên nghỉ dưỡng thay vì thăm thú những điểm đến tấp nập.
Du lịch cộng đồng là hướng tiếp cận nổi bật trên toàn cầu. Trong khó khăn, thúc đẩy du lịch không phải câu chuyện của riêng một cá nhân, hay doanh nghiệp. Chúng tôi thuyết phục cả thôn cùng làm du lịch cộng đồng. Nhà này cung cấp xe đạp cho thuê, nhà kia cung cấp người hướng dẫn tham quan các bản. Có hộ gia đình chuyên cho thuê bè mảng để du lịch trên suối. Khách cũng tới thăm vườn của người dân, mua cà chua, dưa chuột, rau sạch, mật ong. Họ được trải nghiệm nhổ lạc, bẻ ngô, cấy lúa với người dân tộc. Chúng tôi ấn định mức giá để tránh tình trạng thương mại hóa quá mức và cạnh tranh thiếu lành mạnh, nhưng không thu đồng lãi nào từ dịch vụ cộng đồng của người dân tộc. Du khách trả bao nhiêu tiền thì người dân hưởng lợi bấy nhiêu. Mô hình cộng đồng sẽ tiếp tục là hướng đi tạo nền cho du lịch sau khi cơn bão Covid qua đi.
Năm 2022, Việt Nam mở cửa cho du khách quốc tế. Để đón được dòng khách này và tiếp tục phục vụ nhu cầu nội địa đang tăng mạnh, mỗi khu du lịch không đóng cửa riêng biệt, mà mở ra với thiên nhiên, mở ra với người dân. Chủ doanh nghiệp du lịch không nhất thiết phải đầu tư từ chiếc xe đạp cho thuê mà mở những cửa sổ ấy cho người dân cùng tham gia.
Du lịch Việt Nam năm 2022 đang tìm đường trở lại vị thế của mình trước Covid. Ý tưởng hướng tới cộng đồng mở ra một không gian cho du lịch nội địa tự "lá lành đùm lá rách", cùng nhau vượt qua Covid. Du lịch cộng đồng cũng góp sức tạo nền cho ngành du lịch trở lại trong tương lai gần, khi quốc gia mở cánh cửa chào đón khách quốc tế trở lại.
Nguyễn Ngọc Hân