Khi ông Donald Trump phát động cuộc chiến thương mại lớn nhất kể từ những năm 1930 trong nhiệm kỳ đầu, sự kết hợp giữa thuế quan và các lời đe dọa dành cho các đối tác của Mỹ đã tạo ra hỗn loạn, tranh cãi và chỉ trích từ các nhà kinh tế ủng hộ toàn cầu hóa.
Tuy nhiên, nó không gây ra nhiều thiệt hại hay lợi ích thực sự cho Mỹ. Lạm phát vẫn được kiểm soát, GDP tiếp tục tăng trưởng. Trong khi, thâm hụt thương mại của nước này - lý do châm ngòi cuộc chiến - vốn đã lớn lại còn phình to hơn.
Nhưng cuộc chiến thương mại trong nhiệm kỳ hai sẽ là câu chuyện hoàn toàn khác, theo AP. Tổng thống Trump dường như có tham vọng lớn hơn, trong một môi trường kinh tế nhiều rủi ro hơn.
Sắc lệnh áp thuế 25% với hàng hóa từ Mexico, Canada - đã trì hoãn thêm một tháng; 10% đối với Trung Quốc và sau đó nhắm đến Liên minh Châu Âu, có thể đe dọa tăng trưởng và đẩy giá cả ở Mỹ lên cao, đi ngược lại cam kết tranh cử của ông về việc loại bỏ lạm phát dưới thời Tổng thống Joe Biden, theo chuyên gia.
Tổng thống Mỹ Donald Trump trả lời báo giới tại Nhà Trắng ngày 4/2. Ảnh: AP
Ông Trump cũng nhìn nhận những nguy cơ có thể xảy ra. "Liệu có tổn thương không? Có thể có và có thể không, nhưng chúng ta sẽ đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại và mọi thứ sẽ xứng đáng với cái giá phải trả", ông viết trên mạng xã hội Truth Social sáng 2/2.
Vào 2018, ông đã áp thuế lên hầu hết hàng hóa Trung Quốc, cũng như các sản phẩm nhập khẩu như pin mặt trời, máy giặt, thép và nhôm. Việc tăng thuế không tác động nhiều đến lạm phát chung nhưng cũng không giúp phục hồi nhiều việc làm trong ngành sản xuất như kỳ vọng.
Năm nay, các nhà kinh tế đồng thuận rằng thương chiến lần hai có thể tốn kém hơn nhiều. "Chuyện đó là quá khứ. Còn đây là hiện tại", chuyên gia thương mại William Reinsch thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) nói.
Minh chứng cho nỗi lo, ông chỉ ra thị trường chứng khoán hôm thứ hai (3/2) đã giảm mạnh ngay khi có tin về thuế quan, trước khi phục hồi nhờ ông Trump thông báo tạm hoãn thực thi đối với Mexico và Canada.
Trong nhiệm kỳ đầu, đội ngũ thương mại của ông Trump đã tính toán kỹ danh sách áp thuế để tránh hoặc ít nhất là trì hoãn tác động đến người tiêu dùng. Họ chủ yếu nhắm vào hàng hóa công nghiệp, tránh những mặt hàng xuất hiện trên kệ của Walmart, theo Reinsch. "Điều đó đã giúp giảm bớt tác động", ông nói.
Lần này thì khác, bởi thuế quan áp dụng diện rộng. Tính toán của Fitch Ratings cho biết các chính sách thuế của ông Trump - bao gồm các sắc lệnh đã công bố và các đe dọa khác - tương đương với việc bổ sung 350 tỷ USD tiền thuế nhập khẩu so với mức 72 tỷ USD của năm 2023.
Con số này chiếm 1,7% tiêu dùng Mỹ và sẽ tạo áp lực tăng giá tiêu dùng cũng như chi phí đầu vào của doanh nghiệp. Theo Goldman Sachs, nếu doanh nghiệp hấp thụ chi phí đầu vào cao hơn, biên lợi nhuận sẽ thu hẹp. Ngược lại, khi họ chuyển gánh nặng sang người tiêu dùng, doanh số có thể bị ảnh hưởng
Tại Boca Raton, Florida, công ty đồ chơi Basic Fun chuẩn bị tăng giá và giảm lợi nhuận khi thuế quan hiệu lực. 90% đồ chơi của họ được sản xuất tại Trung Quốc, bao gồm các thương hiệu như Tonka và Care Bears.
CEO Jay Foreman cho biết giá xe tải đồ chơi Tonka Classic Steel Mighty Dump Truck có thể tăng từ 29,99 USD lên khoảng 39,99 USD cuối năm nay. 5 năm trước, chính quyền Trump miễn thuế cho đồ chơi Trung Quốc. Còn lần này, ông than thở: "Chúng tôi chỉ còn cách dự báo rất nhiều tiền sẽ chảy ra khỏi công ty".
Bên cạnh các mối đe dọa thuế quan đối với Trung Quốc, Canada, Mexico và EU, ông Trump từng đề xuất mức thuế từ 10% đến 20% đối với hàng hóa nhập khẩu toàn thế giới. Phạm vi áp dụng rộng lớn này đồng nghĩa với việc các công ty khó có thể tránh được tác động.
Trước đây, nhiều doanh nghiệp né thuế quan Trung Quốc bằng cách chuyển sản xuất đi nơi khác. Nhưng giờ bất kỳ nhà cung cấp nào cũng có thể trở thành mục tiêu. "Thông điệp rất rõ ràng: không nơi nào là an toàn", Mary Lovely, chuyên gia cấp cao tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson nhận định.
Các nhà kinh tế lưu ý điều đáng lo ngại hơn là một điều khoản trong lệnh thuế mà ông Trump ký vào thứ bảy tuần trước (1/2). Theo đó, nếu các quốc gia khác trả đũa bằng cách áp thuế quan đối với Mỹ thì nước này sẽ tiếp tục phản công mạnh hơn.
Giáo sư chính sách thương mại Eswar Prasad tại Đại học Cornell nói điều này có thể gây ra một "cuộc chiến thương mại leo thang" với vòng xoáy thuế trả đũa liên tục. Nhưng khác biệt lớn nhất lần này là bối cảnh kinh tế.
Sáu năm trước, lạm phát ở mức thấp đến mức Cục Dự trữ liên bang (Fed) lo ngại. Trong khi đó, lạm phát hiện không còn dễ chịu, còn cao hơn mục tiêu 2% của Fed và chưa có dấu hiệu cải thiện đáng kể từ mùa hè.
Các mức thuế của ông Trump có thể khiến nó tăng lại và khiến Fed hủy bỏ hoặc trì hoãn hai đợt cắt giảm lãi suất dự kiến trong năm nay. Kết quả là lãi suất duy trì ở mức cao lâu hơn sẽ đẩy lãi suất vay mua nhà và vay tiêu dùng tăng, ảnh hưởng đến tốc độ tăng trưởng, theo nhà kinh tế Brian Bethune của Đại học Boston College.
Matt Rowe, Giám đốc đầu tư tại Nomura Capital Management, nói thực sự khó để biết chính xác thuế quan sẽ đi đến đâu và kéo dài bao lâu. "Nhưng có thể dễ dàng nói rằng điều này không tốt cho tăng trưởng, chi tiêu của người tiêu dùng và có khả năng tác động tiêu cực đến thu nhập doanh nghiệp", ông nói.
Dự báo tác động tăng trưởng GDP các nước đến 2026 do các chính sách thuế của ông Trump. Nguồn: Fitch Ratings
Áp dụng các mô phỏng bằng mô hình Kinh tế Toàn cầu của Oxford Economics (GEM) để tính toán, Fitch Ratings dự báo chính sách thuế quan - theo những gì ông Trump đã ký sắc lệnh và đe dọa - có thể làm giảm 0,4 điểm phần trăm tăng trưởng GDP Mỹ đến 2026, gấp đôi triển vọng mà họ đưa ra cuối năm ngoái trong Báo cáo Triển vọng Kinh tế Toàn cầu (GEO), thời điểm đã tính đến những lời cảnh báo của ông Trump.
Không chỉ nền kinh tế lớn nhất, nhiều nền kinh tế khác cũng có khả năng vạ lây, theo hãng xếp hạng tín nhiệm này. Ví dụ, tác động đến Mexico và Canada sẽ lớn hàng đầu, do tỷ trọng xuất khẩu sang Mỹ rất cao. Mô hình GEM dự báo GDP đến 2026 của hai nước này bị giảm lần lượt thêm 2,3 và 1,4 điểm phần trăm so với dự báo cuối năm trước.
Trên thực tế, ngay cả khi mức tăng thuế cuối cùng ít nghiêm trọng hơn lời đe dọa, sự bất định kéo dài trong chính sách thương mại của Mỹ vẫn có thể gây áp lực lên đầu tư và tăng trưởng toàn cầu, theo Fitch Ratings. Thuế quan có thể thúc đẩy phản ứng chính sách, chẳng hạn như kích thích tài khóa từ Trung Quốc. Đồng USD mạnh hơn có thể tác động đến tỷ giá hối đoái, động thái giá cả, cũng như chính sách tiền tệ và điều kiện tài chính của các nền kinh tế.
Phiên An (theo AP, Reuters, Fitch Ratings)