Loạt ảnh được giới thiệu tại triển lãm "Bùi Xuân Phái - Trăm năm một tình yêu Hà Nội" khai mạc chiều 7/10, trong khuôn khổ Lễ trao giải "Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội" lần 13. Các tác phẩm do Trần Chính Nghĩa - con trai nhiếp ảnh gia Trần Văn Lưu - chụp họa sĩ lúc sinh thời. Từ khi mới vào nghề, Trần Chính Nghĩa thường được Bùi Xuân Phái nhờ đến chụp tranh sau khi mỗi bức hoàn thành. Anh chụp họa sĩ ở nhiều góc độ như: chân dung, khi đang vẽ, khi đi thực tế, đàm đạo với bạn bè văn nghệ sĩ...
Trong hình, cố họa sĩ ngồi nghe nhạc bên chiếc đầu đĩa than tại phố Hàng Bông khoảng năm 1960 - 1970.
Họa sĩ bên đống tranh đổ nát trên gác xép khi bom rơi trúng mái nhà ông ở số 87, phố Thuốc Bắc năm 1972. Nhiều bức họa của ông bị phá hủy, rách nát.
Từ trái sang, hàng sau: Nhiếp ảnh gia Trần Văn Lưu, Trần Chính Nghĩa, Trần Trung Dũng (anh trai của Trần Chính Nghĩa). Hàng trước: Dịch giả Nguyễn Thụy Ứng - dịch "Sông Đông êm đềm", Đặng Hùng Thao - phóng viên Báo ảnh Việt Nam, nhạc sĩ Văn Cao, họa sĩ Bùi Xuân Phái, nhà soạn kịch Đoàn Phú Tứ, ông Lê Chính - báo Văn nghệ. Ảnh chụp để trên chân máy tự động, được ghi lại nhân dịp mọi người tham gia lễ cưới con gái nhiếp ảnh gia Trần Văn Lưu vào tháng 12/1976.
Họa sĩ bên bức tranh sơn dầu trên vải vẽ ông đồ theo đơn đặt hàng, chụp trước năm 1980.
Bùi Xuân Phái và vợ - bà Nguyễn Thị Sính - những năm 1980. Bà Sính vốn là y sĩ tại bệnh viện, thường nhận tiêm cho bệnh nhân tại nhà để kiếm thêm thu nhập. Bà là nguồn sống, cảm hứng sáng tác của ông. Cố họa sĩ có nhiều tranh vẽ chân dung vợ.
Bùi Xuân Phái và nhà thơ Vũ Đình Liên tại nhà riêng ở 87, phố Thuốc Bắc (Hoàn Kiếm) khoảng năm 1980 - 1985. Vũ Đình Liên thường mang thơ đến nhờ bạn vẽ minh họa. Họa sĩ vốn nổi tiếng chiều bạn bè, bất cứ lúc nào được yêu cầu, ông đều vui vẻ nhận lời. Trần Chính Nghĩa kể: "Ông Liên thường chép thơ ra giấy, để dành một góc trắng để nhờ ông Phái vẽ minh họa".
Khoảnh khắc họa sĩ vẽ tranh trong sân nhà năm 1984.
Bùi Xuân Phái và họa sĩ Dương Bích Liên (trong bộ tứ danh họa Nghiêm - Liên - Sáng - Phái) tại nhà riêng năm 1984. Dương Bích Liên tới chơi và bàn về triển lãm đầu tiên của Bùi Xuân Phái.
Bức ảnh mang tên "Thiên vấn" được Trần Chính Nghĩa chụp trong lần họa sĩ nhờ ông cùng một số nhiếp ảnh gia đến nhà riêng chụp làm tài liệu quảng bá cho triển lãm đầu tiên (ngày 22/12/1984 tại 16 ngô Quyền, do Hội Mỹ thuật tổ chức). Tác phẩm được treo bên cạnh lời giới thiệu tiểu sử, sự nghiệp của ông trong triển lãm.
Họa sĩ Bùi Xuân Phái trò chuyện với ông Jorland - tùy viên văn hóa Đại sứ quán Pháp - tại triển lãm năm 1984. Jorland là người "mở hàng" mua hai bức tranh sơn dầu vẽ phố cổ. Sau sự kiện, Bùi Xuân Phái đến nhà nhiếp ảnh gia Trần Văn Lưu khoe với bạn: "Hôm nay mình bán được vài bức tranh cho ông tùy viên văn hóa Pháp, trả tiền đây rồi, chuẩn bị khao nhé". Để chụp bức ảnh, Trần Chính Nghĩa chớp thời cơ khi hai máy quay phim mới lên đèn chiếu, tạo ra ánh sáng ven phản ngược.
Buổi gặp gỡ của họa sĩ Bùi Xuân Phái (trái), nhà văn Nguyễn Tuân (giữa) và nhiếp ảnh gia Trần Văn Lưu khoảng năm 1985 - 1986 tại nhà riêng của Nguyễn Tuân ở ngõ Vạn Kiếp (Hoàn Kiếm). Bùi Xuân Phái và Nguyễn Tuân quen nhau khi tham gia kháng chiến ở Việt Bắc. Họ trọng nhau tài đức. Nguyễn Tuân nhiều lần làm mẫu cho bạn thân. Sau này, họa sĩ từng tặng nhiều tranh ký họa Nguyễn Tuân cho Trần Văn Lưu.
Họa sĩ Bùi Xuân Phái năm 1987 trong lần chụp ảnh chứng minh thư để dán vào sổ khám bệnh tại Bệnh viện Việt - Xô. Do nhà toàn tranh, không có phông nền nên Trần Chính Nghĩa chọn bức tranh "Chèo" của họa sĩ để làm nền. Nhận được ảnh, Bùi Xuân Phái nói: "Nghĩa chụp hợp quá. Bức ảnh có hồn, không ra ảnh chứng minh thư nhưng làm ảnh dán vào y bạ thì được. Ảnh chụp mình cũng không bị gầy quá".
Khi họa sĩ qua đời, bà Nguyễn Thị Sính - vợ ông - đã nhờ Trần Chính Nghĩa chọn và phóng to bức ảnh để chuẩn bị cho tang lễ. Sau này, bà Sính đến nhà nhiếp ảnh gia cảm ơn bởi "đã chụp được một bức ảnh mà khi nhìn vào đó bà luôn nghĩ ông vẫn như đang còn sống".
Bùi Xuân Phái sinh ngày 1/9/1920 tại làng Kim Hoàng, xã Vân Canh, huyện Hoài Đức, tỉnh Hà Tây (nay là Hà Nội). Ông tốt nghiệp khoa Hội họa trường Mỹ thuật Đông Dương khóa 1941 - 1945, cùng thời với các danh họa Nguyễn Sáng, Nguyễn Tư Nghiêm, Dương Bích Liên. Họa sĩ mất ngày 24/6/1988 tại Hà Nội. Năm 1996, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.
Cố họa sĩ nổi tiếng với các tác phẩm vẽ phố cổ Hà Nội, ghi lại sự chuyển biến xã hội tại thủ đô trong thế kỷ 20. Ngoài phố cổ, các đề tài của Bùi Xuân Phái còn có chèo, chân dung, nông thôn, khỏa thân, tĩnh vật... Tranh của ông sử dụng chất liệu đa dạng: vải, giấy, bảng gỗ, giấy báo và dùng sơn dầu, màu nước, phấn màu, chì than, bút chì...
Hiểu Nhân (ảnh: Trần Chính Nghĩa)