Chân dung Tô Sanh. |
Tô Sanh có hơn 50 năm gắn bó với những khối đất sét, thạch cao, cọ vẽ, suốt thời trẻ từng vào Nam ra Bắc để gặp mặt trực tiếp và thuyết phục những nhân vật nổi tiếng ngồi làm mẫu cho mình nặn tượng bán thân. Đến nay, ông đã sáng tác trên 300 tượng danh nhân, sưu tầm hàng trăm bút tích giá trị, viết nhiều sách báo nghiên cứu lịch sử và ký sự, đóng góp nhiều trong việc giữ gìn, phát triển nghệ thuật múa rối nước Việt Nam (đã viết hai quyển sách Nguồn gốc và quá trình phát triển của nghệ thuật múa rối nước dân tộc - giải thưởng đặc biệt về văn nghệ dân gian năm 1970, và cuốn Nghệ thuật múa rối nước năm 1976).
Nghệ sĩ Tô Sanh sinh năm 1928 tại Cà Mau. Hội viên hội Mỹ thuật Việt Nam (1967). - Huân chương kháng chiến hạng nhất. Quá trình hoạt động: |
Thời trẻ, ông ấp ủ ước mơ xây dựng một trung tâm nghiên cứu, thử nghiệm, biểu diễn và bảo tàng nghệ thuật múa rối nước dân tộc tại công viên Thống Nhất (Hà Nội). Nhưng đến tận ngày nay, khi nghệ thuật múa rối nước Việt Nam đã được bạn bè thế giới ngưỡng mộ và ca ngợi, công trình ao ước của ông vẫn nằm trên trang giấy vì… một mình thì làm sao xuể.
Trong căn hộ chung cư gần 60 m2 của Tô Sanh có hàng trăm danh nhân “chen chúc” nhau. Diện tích đất dùng trong sinh hoạt gia đình được hạn chế tối đa, nhường chỗ cho tượng, tranh và ngổn ngang hàng trăm thứ nguyên vật liệu sáng tác, chỉ chừa một lối chật hẹp. Trên lối đi ấy, mỗi tối Tô Sanh thường nằm ngủ trên một chiếc chiếu nhỏ giữa những bức tượng của mình.
Căn hộ chung cư, đồng thời là Gallery Tô Sanh, tuy hẹp nhưng luôn rộng mở đón khách tham quan. Bất kể là một người hàng xóm, một sinh viên, một vị lãnh đạo..., người nghệ sĩ lão thành đều tiếp đón chân tình và kể cho nghe kỷ niệm những lần ông tiếp xúc để tạc tượng Chế Lan Viên, nhà thơ Huy Cận, Xích Điểu, nghệ sĩ Đặng Thái Sơn, giáo sư Trần Văn Giàu, giáo sư Tôn Thất Tùng, đại tướng Võ Nguyên Giáp… Nét độc đáo của bộ sưu tập còn ở chỗ: các nhân vật đã trực tiếp ngồi làm mẫu cho ông nặn tượng, vì thế tượng của ông rất có hồn, nổi bật lên được tính cách chỉ qua một mái tóc, vành môi, ánh mắt.
77 tuổi, Tô Sanh vẫn ngày đêm miệt mài làm việc, vừa thấy ông loay hoay hàng tháng trời để hoàn thành bức tượng cố tổng bí thư Lê Duẩn cao 2m7 (tượng hoàn thành xong phải đặt ngoài trời vì nhà ông không còn chỗ), lại thấy ông bắt tay vào nặn tượng một nhân vật nổi tiếng khác. Ông nói phải làm để kịp có thêm nhiều tượng trưng bày trong đợt triển lãm ngày 19/5 sắp tới.
Tô Sanh đã chuẩn bị cho "sự kiện" này gần cả năm nay. Mặt bằng trưng bày tượng đã thuê, khung bệ đã hoàn tất. Kinh phí đã lên con số hàng chục triệu đồng và đang tăng dần… Mọi chi phí đều do ông dành dụm từ khoản lương hưu ít ỏi, nhưng ông vẫn vui và hào hứng cho biết kế hoạch tổ chức triển lãm: Ngoài hơn 300 tượng danh nhân trong và ngoài nước ở khắp các lĩnh vực, sẽ có hai tủ kính trưng bày bộ sách “Con người và sự nghiệp” cùng những kỷ vật mà các "người mẫu" đã tặng ông: cặp kính mát của thượng tướng Trần Văn Trà, lọ hoa cổ của giáo sư Trần Văn Giàu… Dịp này, ông cũng sẽ cho ra mắt tập sách dày hơn 200 trang viết về cuộc đời hoạt động nghệ thuật của mình.
Khi nói về kế hoạch tương lai, giọng ông trở nên to, rõ. Giọng nói ấy chứa đầy nhiệt huyết nhưng vẫn có chút gì đó bồi hồi. Những lần triển lãm trước, sau hàng loạt bài báo khen ngợi, quan chức viếng thăm và những lời hứa sẽ dành cho bộ sưu tập độc đáo của Tô Sanh một chỗ “trú thân”, đến nay mọi việc gần như rơi vào quên lãng. Ông lo liệu lần này có đạt được ước nguyện ấy không vì tuổi ông đã cao và tượng đang ngày càng nhiều hơn.
Mỗi khi ngồi trước những khối đất, dường như Tô Sanh quên đi tuổi già và bệnh tật, đôi tay ông trở nên linh hoạt và mắt ánh lên những nét tinh anh. Mọi người thường gọi Tô Sanh là “Người viết sử bằng tượng danh nhân” nhưng tôi thích gọi ông với cái tên giản dị: Người nặn tượng. Trên thế giới đã có những bảo tàng tượng danh nhân như Musée Grevin ở Pháp, Musée de Madame Tusso ở Anh. Tô Sanh luôn mơ ước ngày nào đó, Việt Nam cũng sẽ có một bảo tàng tượng như thế, để mọi người, đặc biệt là những người trẻ, hiểu và yêu lịch sử qua chân dung của những danh nhân.
Vân Thanh