“A-lô, a-lô! Kính thưa các ông chú bà thím, các chú thím, thưa các em, các cháu trong họ!”, tiếng ông Hùng, trưởng họ vang lên qua chiếc âm-li, mở đầu cho cuộc họp họ năm nay. Mọi người ngồi im phăng phắc để nghe ông trưởng họ khai mạc cũng như tổng kết tình hình của dòng họ một năm qua: “Họ ta năm qua có một người quy tiên về với ông bà là chú Bích, trong họ có 4 cháu mới sinh. Có cháu Tuấn, con nhà chú Thanh được lên chức trung tá trong quân đội, có chú Đạt lên chức giám đốc công ty. Trong năm, toàn họ có 6 cháu đậu đại học...”.
Quê tôi có một phong tục rất đẹp đó là chạp họ. Đây là cuộc họp đoàn viên sau một năm của toàn thể anh em trong cùng một dòng họ vào dịp trước Tết Nguyên đán. Ngày trước, chỉ có những gia đình nội tộc trong họ có đinh (con trai) thì mới được tham gia, nhưng nay thì mở rộng cho cả phụ nữ lấy chồng về họ. Thời gian chạp họ vào tháng chạp, chính vì vậy nên mới gọi là chạp họ. Trong làng có nhiều dòng họ, mỗi dòng họ có quy ước với nhau chạp họ một ngày cố định trong năm, nhưng buộc phải là từ 12 tháng chạp đến hết 22 tháng chạp, vì sau đó là đến lễ đưa ông Táo lên trời và chuẩn bị đón Tết.
Mỗi năm đều bầu ra một gia đình làm “trưởng lượt”, gia đình này có trách nhiệm đi mời anh em trong họ đến nhà mình họp họ và chuẩn bị công tác “hậu cần” sau đó. Trước ngày chạp họ vài ba ngày, trưởng lượt đi mời anh em họ hàng đến để họp trù bị, đó là việc tính toán chi phí, phân công các công việc cần thiết cho ngày chính thức chạp họ. Sau đó, ai muốn tham gia chạp họ sẽ đăng ký và góp tiền cho trưởng lượt.
Ngày chạp họ, từ tờ mờ sáng, theo phân công từ trước, người thì đi chợ, người thì loa đài tăng âm, người thì nấu nướng để chuẩn bị cho đại hội nghị toàn họ. Ông trưởng họ và một số con cháu mang cuốc xẻng, vàng hương, hoa quả xuống khu nghĩa địa cuối làng, đến mộ ông tổ họ và mộ các cụ chi dưới đó để tảo mộ, dâng hương khấn vái. Đây cũng là dịp để ông trưởng họ giải thích một cách dễ hiểu cho các con cháu mới lớn về nguồn cuội dòng họ theo từng chi, từng cành giống như gia phả đang lưu giữ ở nhà.
Sau khi cỗ bàn được chuẩn bị xong thì lấy hai mâm cỗ đầy đủ nhất, một mâm cúng ở nhà trưởng lượt, còn một mâm cỗ kia thì phải gánh đến nhà thờ ông tổ họ để dâng cỗ, cúng bái.
Mâm cơm cúng giỗ họ.
Khi phần lễ cho tổ tiên của mình hoàn tất thì đến phần họp với con cháu trong họ. Đã là họ thì phải có hàng trên hàng dưới, dù trong họ có nhiều ông chú, bà thím cao niên nhưng bao giờ chủ trì cuộc họp vẫn là ông trưởng họ, người con trai cả của ông bác cả, con cả của các ông bà cố kỉnh của ông tổ họ. Tổng kết tình hình trong năm xong là phần đóng góp ý kiến về các việc lớn trong họ như xây dựng nhà thờ tổ, sửa sang khu mộ tổ… Bao giờ phần cuối của buổi họp cũng là thông qua tình hình và kêu gọi đóng góp tự nguyện vào quỹ khuyến học của họ. Phần này hầu như ai cũng muốn tham gia dù nhiều dù ít để mang lại sự phát triển phồn vinh cho con cháu, tương lai của dòng họ.
Họp xong là đến phần tiệc liên hoan, vẫn theo trật tự của từng hàng trong họ để ngồi theo từng mâm, các ông bác, các ông bà cao niên thì ngồi mâm trên, các chú ngồi mâm dưới, rồi đến các cháu, chắt… Mỗi người đi chạp họ về đều được chia một phần “lộc” là miếng thịt, nắm xôi và hoa quả để mang về.
Con cháu dòng họ rước kiệu.
Chạp họ ở quê tôi không biết đã có tự bao giờ, nhưng mỗi lần chạp họ là báo hiệu mùa xuân sắp đến. Người đang sinh sống ở quê hay người đi công tác xa nhà, ai ai cũng thu xếp thời gian để có thể tham gia trọn vẹn buổi đoàn viên toàn dòng họ. Hoa đào nhú lên những nụ hồng phơn phớt là lúc lòng như có tiếng gọi từ tổ tiên nghìn đời: "Tết đến rồi, về chạp họ thôi!".
Đỗ Minh Thuyết
|
Cuộc thi viết "Tết đoàn viên" do nhãn hàng dầu ăn Neptune phối hợp cùng VnExpress tổ chức (từ 12/1 đến 15/2) là nơi để độc giả chia sẻ, gửi gắm tâm tư, nỗi niềm của mình khi phải xa nhà vào dịp Tết, qua đó nhấn mạnh giá trị truyền thống của gia đình Việt cùng thông điệp "Về nhà đón Tết, gia đình trên hết". Bài dự thi được thể hiện dưới dạng text tối đa 1.000 từ, bằng tiếng Việt, có dấu, font Unicode, kèm theo 3 hình ảnh minh họa hoặc video có thời lượng không quá 3 phút, định dạng flv hoặc mp4, kèm theo tiêu đề phản ánh nội dung câu chuyện. Người dự thi tải video lên Youtube rồi gửi đường link cho VnExpress. Gửi bài dự thi tại đây. |