Thông tin trên được nhiều doanh nghiệp và hợp tác xã phản ánh tại diễn đàn trực tuyến "Nhận diện thực trạng liên kết tiêu thụ, xuất khẩu sầu riêng Việt Nam" sáng 11/9.
Ông Lê Anh Trung, Giám đốc đối ngoại Công ty TNHH Đầu tư Phát triển Vạn Hòa, đơn vị có hệ thống cơ sở đóng gói tại Đăk Lăk lên đến 30.000 m2, công suất hoạt động khoảng 100.000 tấn một năm, cho biết phải bù lỗ vì sầu riêng bị "thổi giá", nông dân bẻ kèo.
Ông Trung dẫn chứng trước khi sầu riêng vào vụ một tháng, các vùng trồng đã được doanh nghiệp liên kết trước đó nhưng vẫn bị nông dân bẻ cọc vì các cò, lái vào trả giá cao hơn.
"Nếu doanh nghiệp ký kết thu mua với nông dân giá 60.000-80.000 đồng một kg, nhiều cơ sở vãng lai sẵn sàng trả 90.000 đồng, thậm chí 100.000 đồng khiến nông dân bẻ cọc", ông Trung cho hay.
Theo ông Trung, việc này khiến công ty gặp khó trong hoàn thành đơn hàng cho đối tác, phải bù lỗ sau mỗi chuyến hàng xuất khẩu. Với tình trạng trên, doanh nghiệp càng làm sẽ càng lỗ. Việc duy trì cam kết với các đối tác bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Do đó, trong tương lai, doanh nghiệp sẽ không thể bao tiêu sản phẩm cho người nông dân như đã cam kết.
Ông Lê Anh Trung, Giám đốc đối ngoại Công ty TNHH Đầu tư Phát triển Vạn Hòa tại diễn đàn sáng 11/9. Ảnh: Minh Hậu
Đồng cảnh ngộ, ông Nguyễn Hữu Chiến - Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp Tân Lập Đông, huyện Krông Buk, tỉnh Đăk Lăk, cho biết đang liên kết với 2 doanh nghiệp xuất khẩu nhưng cũng bị ảnh hưởng khi thương lái, cò ồ ạt xuống các vườn để chốt, cọc gây phân tâm cho người nông dân.
"Việc tranh mua, bán diễn ra thường xuyên. Doanh nghiệp báo giá cho nông dân buổi sáng, đến chiều cơ sở vãng lai tăng thêm hai giá. Thậm chí, họ dòm ngó chọc ngoáy để nông dân bỏ liên kết. Điều này cho thấy các doanh nghiệp trong nước đang 'đánh nhau' và tự thua trên sân nhà", ông Chiến nói.
Ngoài ra, ông này cho biết còn tình trạng đáng báo động là vùng trồng của các hợp tác xã đều được phía Trung Quốc cấp mã nhưng khi thương lái và cơ sở vãng lai thu mua họ lại sử dụng mã vùng trồng khác để đóng gói.
"Nếu để tình trạng này tiếp diễn, các lô hàng không đáp ứng được quy định của Trung Quốc và làm mất uy tín hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam, thậm chí có nguy cơ làm mất thị trường tỷ dân", ông cảnh báo.
Do đó, ông Chiến đề nghị cơ quan chức năng kiểm soát, giám sát chặt chẽ việc cấp, quản lý mã số vùng trồng. Để tình trạng "tranh mua, tranh bán" chấm dứt ông cho rằng hợp tác xã và doanh nghiệp cần liên kết chặt chẽ hơn. Đồng thời, cơ quan quản lý cũng cần xây dựng các chế tài để răn đe các cơ sở kinh doanh, đơn vị làm nhiễu loạn thị trường.
Trước những phản ánh của doanh nghiệp, ông Ngô Xuân Nam, Phó giám đốc Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về Vệ sinh dịch tễ và Kiểm dịch động thực vật (SPS Việt Nam) cho rằng Cục Bảo vệ Thực vật cũng đang rà soát, đề nghị các địa phương thu hồi, tạm dừng xuất khẩu những mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói trái sầu riêng, vi phạm kiểm dịch.
Theo ông, khi có sự cố, phía Trung Quốc sẽ truy xuất nguồn gốc về nơi đã đăng ký và được các cơ quan có thẩm quyền cấp phép. Do đó, ông Nam đề nghị các cơ sở kinh doanh cần tìm hiểu và tuân thủ nghiêm những nội dung trong nghị định thư, tránh gây ảnh hưởng đến thương hiệu, uy tín và tính bền vững của chuỗi ngành hàng sầu riêng.
Bộ trưởng phát biểu tại diễn đàn sáng 11/9. Ảnh: Minh Hậu
Mong muốn tháo gỡ nút thắt "tranh bán tranh mua và bẻ cọc", Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Lê Minh Hoan, cho rằng cộng đồng doanh nghiệp, người dân trồng sầu riêng, cơ quan quản lý Nhà nước cần chung tay hợp tác sâu hơn để sầu riêng không rơi vào bi kịch.
Theo ông Hoan, nông nghiệp hiện còn manh mún, nhỏ lẻ, tự phát, nên chính quyền địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội phải tham gia từ đầu cùng nông dân để người dân có đầy đủ thông tin điều chỉnh sản xuất. Các bên trong chuỗi liên kết phải bỏ được suy nghĩ: "nông dân tư duy mùa vụ, doanh nghiệp tư duy thương vụ, chính quyền tư duy nhiệm kỳ". Doanh nghiệp phải đắp nền với nông dân từ lúc đưa cây giống vào trồng, chứ không chờ đến lúc quả chín trên cây, đã không thể kiểm soát được.
Bộ trưởng nhấn mạnh, đã đến lúc Việt Nam kết hợp giữa việc siết chặt quản lý nhà nước và quản lý chuyên ngành ở địa phương. Siết chặt ở địa phương không có nghĩa là Bộ thoái thác trách nhiệm vì ngành hàng sầu riêng là hình ảnh của nền nông nghiệp Việt Nam.
Bộ trưởng cũng cho rằng, tới nay mã số vùng trồng mới dừng ở việc khuyến khích nên sắp tới là yêu cầu bắt buộc. Tất cả phải đi vào tiêu chuẩn, quy chuẩn, không còn tình trạng tự phát.
Chính quyền địa phương phải là người gần nhất với doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ sản xuất; đưa họ vào không gian chung, tổ chức chung để truyền thông, thông tin, thống nhất trong sản xuất theo đúng yêu cầu thị trường. Từ đó, nhà chức trách khoanh vùng trồng để quản lý, hướng dẫn cho người dân sản xuất tránh những rủi ro, theo Bộ trưởng.
Bà Nguyễn Thị Mai Hiên, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ NN-PTNT) cho hay, liên quan tới quy định xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực nông nghiệp có 2 Nghị định: Nghị định 31 năm 2016 và Nghị định 31 năm 2023 xử lý vi phạm hành chính trong quá trình sản xuất, kinh doanh cây trồng...
Bên cạnh đó, cần tuân thủ quy định trong Nghị định 115, 124 về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực an toàn thực phẩm...
Trường hợp thương lái xúi dân phá hợp đồng, bẻ cọc sẽ căn cứ vào các điều khoản hợp đồng để xử lý hoặc theo quy định pháp luật về dân sự, kinh tế.
Thi Hà