Uống ly cà phê thứ 3 vào lúc 2h sáng, Hoài, nhân viên một công ty truyền thông, tiếp tục chỉnh sửa bài viết để kịp deadline (thời hạn cuối). "Nếu 6h không thấy thành phẩm, sếp của tôi sẽ phát điên và chỉ trích nặng nề", cô nói.
Cấp trên của cô là một người phụ nữ gần 50 tuổi, dễ nổi nóng và liên tục yêu cầu nhân viên làm việc ngoài giờ. Mỗi khi công ty chuẩn bị ra mắt sản phẩm mới, Hoài bị sếp thúc giục bằng hàng chục tin nhắn, cuộc gọi kể cả nửa đêm.
"Nếu không phản hồi hoặc chậm, sếp sẽ gọi liên tiếp đến khi nào tôi nghe máy và xả một trận để trút cơn tức", cô chia sẻ, thêm rằng thường xuyên phải chịu đựng các ngôn từ như "không có tư duy", "tốt nghiệp loại giỏi mà nông cạn", "ù lì", "vô tích sự".
Những lời chỉ trích khiến Hoài hoài nghi về năng lực bản thân, cho rằng mình không xứng đáng để làm việc tại đây, nhưng cũng không dám nghỉ việc vì gánh nặng phải nuôi con và trả nợ. Lâu dần, Hoài trở nên hoảng sợ, tim đập nhanh, vã mồ hôi khi thấy báo tin nhắn của sếp. Nhiều đêm, cô thức trắng vì bất an hoặc ngủ mê sảng, nói nhảm, mất động lực sống cũng như năng lượng trong công việc.
Bà Nguyễn Thị Hương Lan, Viện đào tạo BHIU, Đại học quốc tế Bắc Hà, đồng thời là chuyên gia tư vấn tâm lý Học viện Hạnh phúc Việt Nam, chẩn đoán bệnh nhân bị trầm cảm, tư vấn Hoài khám thêm về tâm thần để được dùng thuốc điều trị phù hợp.
Cũng phải chịu áp lực tương tự, Huy, 25 tuổi, chấp nhận nghỉ việc khi xuất hiện dấu hiệu rối loạn âu. Anh cho hay cấp trên là người kiêu ngạo, xem thường nhân viên, khó điều chỉnh cảm xúc, hành vi, đặc biệt luôn nghĩ mình quan trọng, muốn nhân viên đối xử đặc biệt. "Chỉ cần sếp không vừa lòng, dù chỉ vấn đề nhỏ, là chúng tôi sẽ bị quát mắng nặng nề đến xấu hổ", Huy bộc bạch.
Một lần, Huy góp ý, cấp trên của anh lập tức phản bác và nhắc nhở ngược lại kèm theo phản ứng răn đe. Từ đó, Huy cam chịu, sống thu mình, xuất hiện các triệu chứng rối loạn lo âu mỗi khi nhắc đến sếp như vã mồ hôi, tim đập nhanh, tự làm đau để giải tỏa căng thẳng. Cuối cùng anh quyết định nghỉ việc, sức khỏe tâm thần dần ổn định lại.
Nhiều người cam chịu sự mắng mỏ từ sếp dẫn tới trầm cảm, rối loạn lo âu. Ảnh minh họa: Thúy Quỳnh
Theo bà Lan, tình trạng nhân viên bị stress do áp lực công việc và lãnh đạo xảy ra thường xuyên trong các công sở. Nguyên nhân có thể do khoảng cách giữa lãnh đạo và nhân viên - thực chất là mối quan hệ chủ và người làm thuê, nên khi đối mặt sếp, nhiều người bị tâm lý lo lắng. Lãnh đạo cũng là người trực tiếp quản lý, đánh giá công việc, thưởng phạt hay ra mọi quyết định với nhân viên. Bên cạnh đó, những yếu tố về khoảng cách tuổi tác, trình độ, kinh nghiệm cũng tạo ra rào cản.
Tuy nhiên, nhiều người chịu sức ép nặng nề hơn, gây rối loạn tâm thần, khi phải làm việc với những lãnh đạo mắc chứng ái kỷ, còn gọi là Narcissistic. Theo các chuyên gia tâm thần, ái kỷ là chứng rối loạn nhân cách, biểu hiện một người yêu bản thân quá mức và thiếu sự đồng cảm với những người xung quanh. Nhà trị liệu tâm lý Amy Morin, giảng viên Tâm lý học tại Đại học Northeastern (Mỹ), nhận định những người sếp ái kỷ có xu hướng làm tổn thương và biến cuộc sống của nhân viên thành cơn ác mộng.
"Như hai lãnh đạo trên, họ nghĩ rằng bản thân giỏi hơn người khác, ảo tưởng quyền lực, coi thường, không tôn trọng nhân viên, luôn đặt bản thân và cảm xúc của mình lên đầu để hạ bệ đối phương, là các dấu hiệu của ái kỷ", bà Lan nói.
Bác sĩ Trần Thị Hồng Thu, Phó giám đốc Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương, cho biết ảnh hưởng của môi trường góp phần hình thành nhân cách ái kỷ, bên cạnh các yếu tố khác như văn hóa, vấn đề về tâm sinh lý. Người mắc chứng này thường có tính tự cao, tự đại, luôn cho bản thân là đúng và thiếu sự đồng cảm, sẵn sàng miệt thị, xúc phạm người khác chỉ vì một điều không hài lòng, dù là nhỏ.
Sếp ái kỷ sẽ gây nhiều áp lực, từ đó tạo stress, căng thẳng mạn tính cho nhân viên. Nếu các stress này lặp đi lặp lại, kéo dài mà không được giải tỏa, nguy cơ tạo nên bệnh tâm thần như rối loạn lo âu, trầm cảm, hưng cảm, cũng như những bệnh thể chất khác.
Các chuyên gia khuyên nếu phải làm việc với sếp ái kỷ, mọi người nên thiết lập ranh giới rõ ràng để bảo vệ bản thân. "Bạn cần xác định rõ những giới hạn mà bạn không thể chấp nhận và không để lãnh đạo vượt qua những ranh giới đó", bác sĩ Thu nói.
Khi có dấu hiệu không thể xử lý tình huống một mình, bạn nên đến chuyên gia tâm lý để tham vấn. Mặt khác, nếu công việc không phù hợp, không đủ năng lực đáp ứng yêu cầu hoặc cách làm việc của cấp trên quá sức chịu đựng, bạn nên suy nghĩ định hướng mới.
"Điều cốt lõi nhất là năng lực và khả năng làm việc. Mỗi người cần cố gắng rèn luyện bản thân, khi có kiến thức, kỹ năng, sự tự tin, bạn hoàn toàn làm chủ được công việc cũng như cuộc sống, không sợ cấp trên hay thất nghiệp", chuyên gia nói.
Thúy Quỳnh