Dinh dưỡng, vận động quyết định 80% chiều cao trẻ em

Phó giáo sư Lê Bạch Mai - nguyên Viện phó Viện Dinh dưỡng Quốc gia, Giám đốc y khoa Hệ thống phòng khám Dinh dưỡng - Y học Vận động Nutrihome cho biết, nếu có chiến lược tăng trưởng chiều cao khoa học và kịp thời, tương lai cao lớn sẽ trở thành hiện thực cho tất cả trẻ em.

Phó giáo sư Lê Bạch Mai cùng cộng sự từng thực hiện một nghiên cứu trên những người Việt đến Pháp sinh sống cho thấy, nhiều đứa trẻ của các gia đình này có chiều cao không thua kém người Pháp bản xứ, chứng tỏ thuộc tính hay tiềm năng di truyền của người Việt không thấp, nhưng dinh dưỡng và vận động có tác động rất lớn đến chiều cao của trẻ.

Chiều cao thực tế của một người thường không phản ánh chính xác tiềm năng di truyền của người đó, mà thấp lùn có thể do trong suốt thời kỳ thơ ấu và thanh thiếu niên chưa có chế độ dinh dưỡng và vận động tốt, làm mất đi cơ hội phát triển tối đa chiều cao vốn có.

"Phần lớn phụ huynh chưa hiểu đúng vai trò quan trọng hàng đầu của chế độ dinh dưỡng, vận động để tối ưu hóa tiềm năng chiều cao di truyền của trẻ. Nếu trẻ có tiềm năng di truyền tốt nhưng dinh dưỡng, vận động không đúng và bỏ qua giai đoạn 'vàng' cũng không thể đạt chiều cao mà vốn dĩ tiềm năng di truyền có thể đạt được", Phó giáo sư Mai nhấn mạnh.

Ăn uống, vận động đúng cách để tăng chiều cao

Nhiều người nghĩ cho con uống nhiều sữa, hấp thu canxi là con cao lớn. Song, canxi chỉ là một trong hơn 40 dưỡng chất cần thiết cho phát triển chiều cao. Nếu thiếu vitamin D và kẽm, dù trẻ có dùng sữa, uống bổ sung canxi, cơ thể cũng không hấp thu. Tùy tiện bổ sung vitamin D, kẽm cũng có thể ảnh hưởng sức khỏe.

Không chỉ ăn đủ lượng, đa dạng nhóm chất mà cách chế biến, phối hợp bữa ăn trong ngày, ở các độ tuổi khác nhau cũng rất quan trọng. Không thể áp dụng thông tin, công thức chung vì mỗi trẻ có nhu cầu, đặc điểm sinh lý riêng. Trẻ cần được khám, thực hiện xét nghiệm, chụp X-quang, đo các chỉ số chuyên biệt... Từ đó, bác sĩ chẩn đoán và có phác đồ điều trị cho từng trường hợp cụ thể mới phát huy hiệu quả, tránh tác dụng phụ.

Theo Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Thụy Song Hà - Phó chủ nhiệm Bộ môn Y học Thể thao, trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch, Giám đốc chuyên môn Y học Thể thao - Vận động Nutrihome, trẻ em Việt vận động chưa đúng và đủ, làm ảnh hưởng đến khả năng tăng chiều cao, tăng cân chuẩn và phát triển trí não. Quỹ dân số Liên Hợp Quốc - UNFPA cũng cho biết, Việt Nam là một trong 10 nước lười vận động nhất thế giới, trong đó có trẻ em.

Vận động cơ bắp kích thích, đẩy mạnh quá trình chuyển hóa năng lượng, trao đổi chất, thúc đẩy tăng trưởng cơ thể, tăng cường đưa canxi vào mô xương giúp xương dài ra, vững chắc hơn. Tập luyện còn kích thích cơ thể giải phóng nhiều hormone tăng trưởng GH, vốn là hormone quyết định sự phát triển của cơ thể. Không thể trông chờ hiệu quả với vài bài tập như đu xà, bơi lội mà cần có chiến lược vận động tập luyện với nhiều bài tập, động tác, công thức phối hợp cho từng đối tượng.

"Sai lầm thường gặp khi trẻ tập luyện là không phát triển đều các kỹ năng, không tối ưu được bài tập hay tư thế có tác động lớn vào các đầu xương, nhóm dây chằng và sụn tăng trưởng để kích thích tăng chiều cao tối đa. Trước khi tập, trẻ cần được tầm soát toàn diện cơ xương khớp để phòng ngừa rủi ro, chấn thương ảnh hưởng đến sức khỏe", Thạc sĩ Song Hà cho biết.

Trẻ có thể tăng chiều cao tối ưu, vượt cả tiềm năng di truyền khi được chăm sóc đúng và đủ, đặc biệt trong từng giai đoạn "vàng". Thông thường, bắt đầu từ tháng thứ 4 của thai kỳ, hệ thống xương của bé đã hình thành và phát triển. Mẹ bầu cần có chế độ dinh dưỡng khoa học giúp thai nhi có chiều cao đạt chuẩn khi sinh ra > 50 cm (tương ứng cân nặng khoảng 3 kg) theo khuyến cáo của Bộ Y tế.

1.000 ngày đầu đời (0-2 tuổi) là giai đoạn "vàng" thứ hai để trẻ phát triển chiều cao vượt trội. Nếu được bổ sung dinh dưỡng đúng và đủ, trẻ có thể tăng 25 cm trong năm đầu tiên và tăng 10 cm mỗi năm trong 2 năm tiếp theo. Giai đoạn này quyết định đến 60% khả năng tăng trưởng chiều cao của trẻ khi trưởng thành.

Tiền dậy thì và dậy thì là cơ hội cuối cùng để trẻ tăng chiều cao nhanh. Trẻ gái có thể tăng mỗi năm 6-10 cm, đạt đỉnh 10-12 cm vào năm dậy thì và bé trai tăng 7-12 cm, đạt đỉnh 12-15 cm vào năm dậy thì khi ăn uống vận động đúng cách.

Nhiều bệnh lý dinh dưỡng khác ở trẻ em hiện ít được phụ huynh quan tâm đúng mức như thấp còi, biếng ăn, suy dinh dưỡng, béo phì, kém hấp thu, táo bón... Đây đều là những bệnh lý có liên quan đến sức khỏe và tầm vóc của trẻ. Điều trị cho con càng chậm trễ thì khả năng phát triển tối ưu càng bị giới hạn. Trẻ sẽ mất cơ hội khoẻ mạnh, cao lớn, thông minh mà đáng lý có khả năng đạt được.

Phó giáo sư Bạch Mai chia sẻ thêm, ngành dinh dưỡng ở Việt Nam có lịch sử hơn 40 năm phát triển, đến nay đã xây dựng đội ngũ chuyên gia giỏi, trình độ bắt kịp thế giới. Tuy nhiên, chăm sóc dinh dưỡng, vận động của người dân còn hạn chế do chưa đánh giá cao vai trò của hai yếu tố này.

Hơn 50% trẻ đến khám tại Nutrihome có chiều cao dưới chuẩn hoặc bị hạn chế khả năng tăng chiều cao do đã qua các giai đoạn "vàng". Nhiều trẻ bị dậy thì sớm, xương cốt hóa sớm, mất đi cơ hội tăng chiều cao tối ưu... Song, đội ngũ bác sĩ Nutrihome đã tiếp nhận và chăm sóc, điều trị giúp nhiều trẻ cải thiện chiều cao. Ví dụ như trường hợp của bé Ngọc Cát (9 tuổi, TP HCM) tăng 8 cm chỉ trong 6 tháng dù đã ở độ tuổi dậy thì và có dấu hiệu dậy thì sớm.

Trong thực hành dinh dưỡng, cải thiện tăng chiều cao, tăng cân và điều trị bệnh lý dinh dưỡng nói chung cho trẻ, các chuyên gia cho rằng có ba nguyên tắc quan trọng cần đảm bảo. Đó là trẻ cần được thăm khám trực tiếp đúng thời điểm và chuyên sâu; đảm bảo dinh dưỡng đầu vào cho trẻ cân bằng, đầy đủ; giúp trẻ hấp thụ, vận động tiêu hao năng lượng khoa học để phát triển toàn diện, không bị thừa cân, béo phì cũng như mắc các bệnh lý khác.

Ứng dụng thành tựu khoa học mới, các thiết bị, máy móc hiện đại vào thăm khám, chẩn đoán, điều trị cũng rất cần thiết. "Khi được chẩn đoán chính xác, điều trị trẻ thấp còi, nhẹ cân, biếng ăn, suy dinh dưỡng... không quá khó", Phó giáo sư Bạch Mai nhận định.

Ngọc An (Ảnh: Nutrihome)