Theo kết quả nghiên cứu về viễn thông và cạnh tranh trong ngành này của Trung tâm tư vấn công nghệ và đầu tư (Vietbid) và Dự án nâng cao năng lực cạnh tranh của Mỹ tại Việt Nam (VNCI), ngành viễn thông Việt Nam đang đi rất đúng hướng. Tuy nhiên, các quy định và chính sách hiện thời vẫn có những cơ sở đáng quan ngại, hạn chế sự tham gia thị trường của thành phần kinh tế tư nhân.
Ông Nguyễn Thanh Hà, đại diện của Vietbid, cho biết, hiện Việt Nam có 6 đơn vị cung cấp hạ tầng viễn thông. Số lượng này không ít nhưng chủ yếu là doanh nghiệp nhà nước, rất ít đầu tư tư nhân. Trong đó, ở hầu hết các thị phần chính của ngành, Tổng công ty Bưu chính Viễn thông (VNPT) luôn có vị trí khống chế với khoảng 94% thị phần. Lợi thế cạnh tranh thuộc hẳn về VNPT nên môi trường cạnh tranh không lành mạnh.
"Việc phân bổ hạ tầng mạng không hợp lý. Giá sử dụng hạ tầng mạng cao, đặc biệt là giá thuê kênh quốc tế đang gấp khoảng 4 lần thông thường", ông Hà phản ánh. "VNPT có hành vi bù chéo cho các dịch vụ khác nhau và từ chối cung cấp dịch vụ cho đối thủ cạnh tranh. Thực tế, có hiện tượng các bưu điện địa phương lắp trung kế ngăn cản cuộc gọi của đối thủ cạnh tranh".
Theo bà Phạm Chi Lan, thành viên Ban nghiên cứu của Thủ tướng Chính phủ, VNPT phải cảm ơn nhà nước, ngân hàng và người tiêu dùng vì đã giúp Tổng công ty này làm được nhiều việc trong thời gian qua, đặc biệt là việc đầu tư hạ tầng bưu chính viễn thông cho vùng sâu: "Nhà nước, ngân hàng tạo thuận lợi cho VNPT và người tiêu dùng đã chịu giá cao cho dịch vụ của VNPT".
Bà Lan nhận định, cũng như quy luật phát triển tất yếu của nhiều ngành kinh tế, cạnh tranh trong ngành viễn thông chắc chắn sẽ tăng lên. Tính cạnh tranh là yếu tố sống còn đối với lợi ích đất nước. Nếu cạnh tranh trong ngành viễn thông thấp sẽ ảnh hưởng lớn tới doanh nghiệp vì 100% doanh nghiệp đều dùng dịch vụ bưu chính viễn thông.
Ông Vũ Minh Khương, Đại học Harvard (Mỹ), bình luận thêm, theo kinh nghiệm nước ngoài, cạnh tranh liên quan đến sức sống của các ngành công nghiệp. Cạnh tranh cao sẽ tạo ra sáng tạo và sức mạnh của doanh nghiệp khi hội nhập nền thương mại toàn cầu. Về phát triển mạng lưới bưu chính, viễn thông vùng sâu, ông Khương đặt vấn đề: "Nếu các nhân viên bưu điện xã hết giờ hành chính về thì ai sẽ là người cung cấp các dịch vụ này cho người dân ngoài giờ? Nhà nước nên sẵn sàng tài trợ cho đơn vị kinh tế tư nhân nếu đơn vị nào có dự án mang lại hiệu quả hơn. Và hiệu quả này do người dân kiểm định đánh giá".
Cũng theo ông Khương, rút kinh nghiệm từ những nước có ngành viễn thông đang phát triển, nhà nước nên quan tâm chăm sóc hơn đến những doanh nghiệp mới ra đời. Ý kiến này được Giám đốc Trung tâm Công nghệ phần mềm Sài Gòn Nguyễn Hữu Hiền và nhiều đại biểu có mặt tại buổi thảo luận tâm đắc. "Giống như tập quán văn hoá của người Việt Nam, người ta thường cưng con nhỏ hơn con lớn, đến tuổi trưởng thành thì buông ra. Như vậy doanh nghiệp mới đủ lông đủ cánh mà cạnh tranh công bằng được", ông Hiền ví von.
Đại diện cho khách hàng sử dụng dịch vụ viễn thông, Giám đốc Kỹ thuật - công nghệ, Công ty Cisco Systems Việt Nam Phan Thanh Sơn, cho rằng, các nhà cung cấp dịch vụ viễn thông cần có chương trình đưa dịch vụ ra thị trường một cách hoàn chỉnh hơn.
Theo ông Sơn, thực tế, do chưa chuẩn bị tốt về hệ thống, một số dịch vụ viễn thông mới đưa ra không được biết đến, không được chấp nhận hoặc gặp nhiều sự cố trong quá trình triển khai đại trà và hỗ trợ khách hàng. Đơn cử như dịch vụ Wifi hotspot, dịp Sea Games vừa qua. Nếu đến sân bay Nội Bài và Tân Sơn Nhất, khách hàng có thể vô tình truy xuất được dịch vụ này. Nhưng muốn vào Internet lại phải ra khỏi khu vực sảnh sân bay để mua thẻ trả trước. Cuối cùng, nhiều khách hàng không tận dụng được dịch vụ. "Toàn bộ điều kiện cơ bản đã có, chỉ thiếu vài bước nhỏ nhưng đã làm cho cả một dịch vụ không phát huy hết khả năng của mình. Từ đó, sân bay của chúng ta không có đầy đủ dịch vụ để cạnh tranh với các sân bay quốc tế của khu vực", ông Sơn nói.
Phó giám đốc Dự án VNCI David Ray phân tích kinh nghiệm từ các nước, xu hướng chung trên thế giới trong lĩnh vực cung cấp dịch vụ viễn thông hiện nay là nhà nước đóng vai trò đảm bảo khuôn khổ pháp luật minh bạch, thông qua một cơ quan quản lý độc lập, có năng lực chuyên môn để cấp phép, thực hiện các cơ chế cạnh tranh và đảm bảo lợi ích công cộng. Còn dịch vụ viễn thông thường được điều hành hiệu quả bởi khu vực kinh tế tư nhân.
Thanh Lương