Đền cổ hơn 300 tuổi trên vách đá

Đền Quan Thánh nằm ở sườn phía đông dãy núi An Hoạch (phường An Hưng, TP Thanh Hoá). Theo văn bia ghi lại, đền được dựng vào cuối thế kỷ 17 thời Lê Trung Hưng. Đến thế kỷ 18, ngôi đền được Quận công Lê Trung Nghĩa tu sửa, cho tạc thêm nhiều pho tượng trên vách núi hay lòng hang động.

Trên một vách núi dựng đứng phía ngoài lối dẫn lên đền có một chữ "Thần" lớn được khắc ở độ cao chừng 20 m. Ngay trên chữ Thần là một quả chuông đồng cổ, nặng khoảng 60-70 kg. Các cao niên quanh vùng không biết chuông được đúc từ bao giờ và làm cách nào có thể treo lên sườn núi dốc đứng. Quả chuông hiện không hoạt động, nằm lộ thiên và vẫn còn khá nguyên vẹn, bề mặt có một chút han gỉ.

Chân dung Quận công Lê Trung Nghĩa với khuôn mặt quắc thước trong trang phục nhà binh cũng được tạc cạnh con đường lên đền…

Trên vách đá phía cửa tiền và hậu của đền được chạm khắc nhiều tượng voi, ngựa đá và một số quan quản tượng hay giám mã đứng kế bên.

Đặc biệt, trong động có bức phù điêu rộng khoảng 2,5 m, cao 1,5 m khắc chân dung Quan Công và nhiều nhân vật lịch sử nổi tiếng khác đang cùng ngồi đàm đạo, luận bàn binh pháp...

Tiến sĩ Lê Thị Thảo, Trưởng khoa Văn hóa xã hội (Đại học Văn hóa Thể thao và Du lịch Thanh Hóa), cho hay hệ thống phù điêu trên vách đá ở di tích đền Quan Thánh thuộc loại hiếm có và đạt chất lượng nghệ thuật tạo hình đỉnh cao ở thế kỷ 18, không chỉ ở Thanh Hóa mà trên phạm vi cả nước.

Phía ngoài đỉnh động có bốn chữ Hán cổ "Thiên cổ vĩ nhân" được người xưa khắc khổ lớn trên mặt đá mài nhẵn.

Xung quanh đền còn hàng chục bài thơ, văn bia chữ Hán, chữ Nôm cổ do các bậc văn nhân, nho sĩ và quan lại đương thời lúc tham quan cho khắc đề trên vách đá. Nội dung các văn bia nhằm ca ngợi cảnh sắc thiên nhiên kỳ thú ở núi Nhồi (xưa còn có tên gọi là núi Khế) và tài nghệ của những người thợ xưa kia đã kỳ công tạo tác công trình độc đáo này. Các tấm bia trước đây được để mộc, rêu phong phủ mờ theo thời gian nhưng gần đây đã bị những người trông coi đền dùng sơn màu vàng và đỏ tô vẽ lại.

Hàng năm di tích đền Quan Thánh thu hút hàng nghìn người dân địa phương và du khách thập phương đến vãn cảnh, thắp hương nhất là dịp ngày rằm, đầu tháng hoặc lễ Tết.

Cách đền Quan Thánh khoảng 300 m là ngôi đền Thượng được dựng trên một đỉnh núi mồ côi rất độc đáo.

Trên đền Thượng hiện còn một quần thể tượng quan văn võ, voi đá, ngựa đá và hương án được tạc từ hàng trăm năm trước. Những bức tượng này nặng hàng tấn song chưa rõ bằng cách nào mà những người thợ xưa đã vận chuyển được lên sườn núi như vậy.

Hòn Vọng Phu trên đỉnh núi Nhồi cách đền Quan Thánh và đền Thượng không xa. Ba di tích này cùng với lăng Quận Mãn, chùa Tiên Sơn hợp thành cụm di tích lịch sử An Hoạch, được công nhận di tích cấp quốc gia năm 1992.

Toàn cảnh ngọn núi Nhồi nơi có bốn trong năm di tích thuộc cụm di tích lịch sử An Hoạch.

Nhiều năm nay vấn đề bảo tồn cụm di tích lịch sử An Hoạch đang bị bỏ ngỏ. Lãnh đạo thành phố Thanh Hoá cho hay, chính quyền địa phương đang đẩy mạnh công tác quản lý, lập quy hoạch để xây dựng nơi đây thành khu du lịch trọng điểm trong thời gian tới.