Theo dự luật Dân số đang xin ý kiến, nam nữ trước khi kết hôn và người muốn sinh con sẽ được tư vấn, khám sức khỏe, hướng dẫn phòng ngừa và phát hiện nguy cơ ảnh hưởng đến sinh sản. Người thuộc diện chính sách, vùng khó khăn được hỗ trợ chi phí khám.
Các trường hợp bắt buộc tầm soát, chẩn đoán, điều trị trước sinh gồm: Người mang thai hộ vì mục đích nhân đạo; người có nguy cơ cao sinh con bị bệnh, tật bẩm sinh (như phụ nữ từ 35 tuổi); phụ nữ tiền sử có con bị bệnh, tật bẩm sinh, có tiền sử gia đình người mẹ hoặc chồng đã xác định bị bệnh, tật bẩm sinh; vợ chồng cận huyết thống; người có tiền sử tiếp xúc với các hóa chất độc hại, sử dụng thuốc độc hại cho thai nhi hoặc tiếp xúc thường xuyên với môi trường độc hại.
Khám sức khỏe tiền hôn nhân sẽ giảm thiểu tỷ lệ vô sinh, dị tật bẩm sinh, thai chết lưu; phát hiện sớm các bệnh di truyền, bệnh truyền nhiễm; tạo điều kiện cho việc mang thai và sinh con khỏe mạnh, nâng cao chất lượng dân số; góp phần xây dựng gia đình hạnh phúc, bền vững. Phòng ngừa từ sớm, tránh sinh ra con bị dị tật sẽ giảm gánh nặng chi phí của Nhà nước, gia đình và xã hội trong điều trị, chăm sóc, nuôi dưỡng.
Bác sĩ tư vấn cho người dân trước khi sinh sản tại một bệnh viện tại Hà Nội. Ảnh: Hoàng Phong
Tại kỳ họp Quốc hội cuối năm 2023, bác sĩ Nguyễn Tri Thức (Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy, nay là Thứ trưởng Y tế) cho rằng khám sức khỏe tiền hôn nhân giúp biết trước về khả năng sinh sản của người chồng hoặc vợ. Căn cứ trên kết quả xét nghiệm, bác sĩ sẽ tư vấn cho họ giải pháp góp phần bảo vệ hạnh phúc gia đình. "Tôi đã chứng kiến nhiều gia đình sinh con bị dị tật và chăm sóc suốt mấy chục năm, rất đáng thương, nhưng đó cũng là gánh nặng lớn cho gia đình và xã hội", bác sĩ Thức trả lời VnExpress tháng 11/2023.
Pháp lệnh Dân số được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành năm 2003, sửa đổi năm 2008. Qua 20 năm thực hiện, Pháp lệnh bộc lộ những hạn chế. Nhiều nội dung chưa phù hợp khi thể chế hóa quan điểm của Đảng chuyển trọng tâm từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển.
Bên cạnh đó, Pháp lệnh chưa giải quyết toàn diện, đồng bộ các vấn đề về quy mô, cơ cấu, phân bố, chất lượng dân số; thiếu quy định cụ thể về quyền, trách nhiệm và cơ chế thực hiện của các chủ thể. Do đó, Bộ Y tế đề xuất xây dựng Luật Dân số.
Chính phủ dự kiến trình Quốc hội cho ý kiến dự thảo Luật Dân số vào kỳ họp thứ 10 năm 2025 và thông qua tại kỳ họp thứ 11 năm 2026.