Góp ý xây dựng dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ sửa đổi sáng 14/2, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Trần Văn Khải cho rằng thực hiện phân cấp, phân quyền triệt để cho các địa phương như trong dự thảo là chủ trương lớn, phù hợp với xu thế quản trị.
Tuy nhiên, ông Khải lo ngại nguy cơ chồng chéo quyền lực khi phân quyền không rõ ràng giữa trung ương và địa phương, nhất là khi thực hiện nhiệm vụ trọng yếu như quy hoạch, đầu tư công, quản lý đất đai môi trường. Những vấn đề vừa thuộc trách nhiệm Chính phủ, vừa thuộc thẩm quyền địa phương có thể khiến tranh chấp trong thực thi chính sách. Trung ương vẫn giữ quyền giao quyết định nhưng địa phương thực thi không rõ trách nhiệm có thể dẫn đến trì trệ và không đồng bộ trong triển khai.
Thường trực Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường Trần Văn Khải. Ảnh: Giang Huy
Một trong những nguy cơ lớn nhất khi phân quyền không rõ ràng là chính quyền địa phương lạm quyền và thiếu kiểm soát. Một số địa phương có quyền quyết định theo lợi ích của địa phương mình mà không nhất quán chính sách chung của quốc gia. Một số tỉnh thành giàu tài nguyên, kinh tế mạnh có thể tận dụng để thiết lập chính sách ưu đãi riêng gây bất bình đẳng. Trong khi đó, địa phương yếu kém có thể không đủ năng lực thực hiện gây trì trệ.
Do đó, ông Khải đề xuất bổ sung nguyên tắc phân quyền có điều kiện, chỉ phân quyền khi địa phương có đủ năng lực tài chính, nhân lực quản trị. Chính phủ cần xây dựng chỉ số đánh giá năng lực quản trị của từng địa phương trước khi thực hiện; đồng thời thành lập Hội đồng Kiểm soát phân quyền để kiểm soát chặt chẽ. Giám sát không tốt có thể dẫn đến lạm quyền, còn thiếu cơ chế đánh giá hiệu quả phân cấp có thể dẫn đến giao quyền nhưng không đủ điều kiện thực hiện gây lãng phí.
Phân cấp quá mạnh lại có thể khiến địa phương đưa ra quyết định không đồng bộ với trung ương, một số địa phương có thể thiết lập chính sách riêng về đầu tư, thương mại, chính sách công, khó khăn trong kiểm soát. Thiếu sự phối hợp giữa địa phương có thể xảy ra tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, lợi ích nhóm, chậm trễ trong triển khai các dự án lớn.
Đại biểu Khải cũng đề nghị bổ sung cơ chế thẩm định hiệu quả phân cấp, quy định rõ nhiệm vụ bắt buộc phải có báo cáo đánh giá hàng năm, quyết định phân cấp phải được Quốc hội đánh giá định kỳ. Ngoài ra, việc phân cấp cần linh hoạt, có kiểm soát chặt chẽ thay vì giao toàn bộ quyền hạn với các địa phương chưa đủ năng lực.
Đại biểu Nguyễn Quang Huân (Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Halcom Việt Nam) cho rằng quy định "địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm" nhưng lại không xác định việc nào thuộc trách nhiệm địa phương sẽ dẫn đến rắc rối trong điều hành.
Đơn cử như khi thực thi Luật Quy hoạch, một số địa phương khi lập quy hoạch tỉnh đã bỏ sót nhiều nhà máy nước đang hoạt động trên địa bàn. "Thủ tướng đã phê duyệt, nhà máy nước muốn mở rộng không được vì không nằm trong quy hoạch, muốn điều chỉnh phải trình Thủ tướng", ông Huân nói, cho rằng đây là biểu hiện của việc không phân định rõ quyền hạn giữa Thủ tướng, địa phương, gây cản trở sản xuất, kinh tế.
Ông Huân đề nghị quy định rõ những hoạt động kinh tế của địa phương do HĐND tỉnh quyết định và các nhiệm vụ giao Chủ tịch UBND tỉnh, huyện quyết. "Thủ tướng chỉ nên quyết định những vấn đề liên bộ, ngành hoặc dự án lớn, tránh chuyện vận hành hồ thủy điện, xả nước cho nông nghiệp cũng phải trình Thủ tướng quyết như thời gian qua", ông nói.
Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà giải trình cuối phiên họp. Ảnh: Giang Huy
Giải trình cuối phiên thảo luận, Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà nói một trong những nhiệm vụ chính của dự thảo là hoàn thiện nguyên tắc phân cấp, phân quyền, ủy quyền theo hiến định và chủ trương của Đảng, tạo sự chủ động, thúc đẩy tinh thần tự chủ, tự chịu trách nhiệm của cả hệ thống hành chính Nhà nước. Điều này sẽ tháo gỡ rào cản phân định nhiệm vụ cụ thể đang được quy định đan xen trong các luật chuyên ngành.
Bộ trưởng Trà cho biết qua rà soát 257 luật chuyên ngành cho thấy 152 luật quy định nhiệm vụ cụ thể của Thủ tướng; 142 luật quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND các cấp. "Từng ấy văn bản khiến cho việc thực thi rất chồng chéo. Vậy làm sao có thể thực hiện được phân cấp, phân quyền triệt để", bà nói.
Vì vậy, Luật Tổ chức Chính phủ khi sửa đổi sẽ là luật gốc, đưa ra nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Chính phủ, Thủ tướng, Bộ trưởng, thủ trưởng. Các văn bản pháp luật sau này phải tuân theo nguyên tắc phân cấp, phân quyền theo Luật mới này.
Bộ trưởng Trà đồng tình với ý kiến của đại biểu và cho biết dự luật sẽ quy định chặt chẽ cơ chế phối hợp, kiểm soát của Chính phủ với nền hành chính Nhà nước, quyền lập pháp và tư pháp để kiểm soát quyền lực. Bà Trà khẳng định luật mới "sẽ rành mạch thẩm quyền, khắc phục tình trạng đẩy việc lên Chính phủ, Thủ tướng như hiện nay".
Theo chương trình kỳ họp, Quốc hội sẽ thông qua dự án Luật Tổ chức Chính phủ sửa đổi vào ngày 18/2.
Sơn Hà