“Khi tôi còn làm việc trong nhà máy, tôi thường mơ rằng mình đang sống trong một vở nhạc kịch. Vì trong nhạc kịch, chẳng có điều gì đáng sợ xảy ra” - Selma Jeskova từng nói với người quản tù như vậy trong khi chờ đợi án tử hình được thi hành. Nàng bị khép tội giết người cấp độ 1.
Tại sao một phụ nữ yếu đuối, có nụ cười bẽn lẽn, gương mặt còn măng sữa lại phạm phải một tội ác ghê gớm đến như thế? Điều gì đã đưa đẩy số phận người đàn bà trẻ con đến thảm kịch mà nàng phải hứng chịu? Dancer in the Dark là câu chuyện về một kẻ sát nhân, về một tình mẫu tử tận tụy vô bờ bến, về sự độc ác của số mệnh. Đây là một phim tôn vinh sự cứu rỗi của âm nhạc và có thể được xem như một lời kêu gọi chống lại án tử hình.
"Vũ nữ trong bóng tối" là bộ phim nổi tiếng của đạo diễn người Đan Mạch - Lars Von Trier.
Dancer in the Dark dài 140 phút, là một hành trình cảm xúc u ám, nặng nề. Bộ phim từng khiến khán giả phẫn nộ, nổi da gà, đau đớn và cảm động.
Giống như phần lớn những tác phẩm khác của Lars Von Trier, Dancer in the Dark đặt bối cảnh tại một nơi hẻo lánh, ít dân cư - nơi mà dường như tất cả mọi người đều thuộc mặt nhau. Đó là một vùng nông thôn của bang Washington vào năm 1964, Selma Jeskova - một người Tiệp Khắc nhập cư - sống cùng đứa con trai độc nhất. Nàng bị thoái hóa võng mạc, sắp sửa bị mù vĩnh viễn. Con trai nàng rồi sẽ chung số phận vì đây là căn bệnh di truyền.
Selma làm việc cực nhọc tại nhà máy, tích kiệm từng xu bạc để có tiền phẫu thuật mắt cho con. Nàng làm việc gấp hai người bình thường, nhận cả ca đêm, dù mắt gần như không nhìn thấy gì. Nàng từ chối tình cảm của một người đàn ông yêu nàng tha thiết vì không muốn bị phân tâm khỏi mục tiêu đã đặt ra. Thị lực ngày càng suy giảm khiến nàng không thể đi được xe đạp, Selma bèn đi bộ tới chỗ làm bằng cách lần theo đường ray xe lửa.
Một ngày nọ, nàng trở về nhà và nhận ra toàn bộ số tiền tiết kiệm đã không cánh mà bay. Nàng đoán được ai là người lấy. Selma cố giành lại số tiền chính đáng của mình bằng mọi giá. Nàng cố cứu con mình bằng tất cả những gì mà một người phụ nữ yếu đuối, ít học có thể làm.
Selma đáng thương hay đáng trách? Những hành động của nàng đúng hay sai? Cuộc đời nàng liệu có một kết thúc có hậu hơn nếu nàng chọn khác đi, nếu nàng tỉnh táo và khôn ngoan hơn? Bộ phim kết thúc để lại nhiều dấu hỏi và sự tiếc nuối giận dữ trong lòng khán giả.
Dancer in the Dark kể một kiểu chuyện rất cũ. Kiểu chuyện ấy giờ đây, ít nhà làm phim còn kể nữa; khán giả chỉ có thể tìm lại trong những vở cải lương hoặc những bộ phim câm đầu thế kỷ trước. Ở đó, nhân vật nữ chính thường được thần thánh hóa đến mức cực đoan, gặp những tình huống éo le đến khó tin của cuộc sống, có những sự hy sinh cao cả, những hành động quên mình… Selma là một nhân vật như vậy. Nàng đòi hỏi quá ít, hầu như chẳng bao giờ than thở, luôn cúi đầu chịu đựng tất cả những roi vọt cuộc đời với nụ cười nhẫn nại. Nàng quá ngây thơ, quá cao thượng. Nàng giữ lời hứa với kẻ đã phản bội mình dù điều đó đồng nghĩa với cái chết. Nàng sẵn sàng vứt bỏ tất cả, kể cả mạng sống, miễn là đôi mắt con trai được sáng.
Vai Selma là vai diễn để đời của nữ ca sĩ người Iceland - Bjork.
Lars Von Trier vốn nổi tiếng trong việc phân hóa khán giả. Phim của ông thường nhận được rất nhiều ý kiến trái chiều: người khen thì khen hết mực; người chê thì chê hết lời. Dancer in the Dark chính là một ví dụ điển hình.
Buổi chiếu ra mắt tại LHP Cannes vào năm 2000, khi bộ phim kết thúc, tất cả khán giả trong rạp chiếu đã đứng dậy vỗ tay tán thưởng. Dancer in the Dark nhận được giải Cành Cọ Vàng cùng giải “Nữ diễn viên xuất sắc” cho Bjork trong vai Selma. Ca khúc I’ve Seen it All do Bjork thể hiện cũng nhận được một đề cử Oscar cho “Bài hát trong phim hay nhất”.
Tuy nhiên vào thời điểm ấy và rất nhiều năm sau này, nhiều nhà phê bình đã chỉ trích cốt truyện thiếu thuyết phục của bộ phim. Trên Rotten Tomatoes, một website uy tín chuyên tổng hợp những nhận định của giới phê bình, Dancer in the Dark chỉ nhận được 68% chứng nhận “Tươi” (đồng nghĩa với đánh giá tích cực). Cây bút Peter Bradshaw của tờ The Guardian thậm chí còn nặng lời, cho rằng đây là “một trong những bộ phim dở nhất, một trong những tác phẩm nghệ thuật dở nhất và có lẽ là một trong những điều tệ nhất trong lịch sử thế giới”.
Việc đánh giá bộ phim như thế nào sẽ phụ thuộc vào việc khán giả có thể chấp nhận câu chuyện mà bộ phim kể đến đâu. Nhưng với một cốt truyện như thế, nếu rơi vào tay một đạo diễn khác, Dancer in the Dark rất có thể sẽ là một bộ phim xoàng xĩnh.
Điều khiến Dancer in the Dark trở nên đặc biệt là phong cách làm phim bị ảnh hưởng bởi Dogme 95. Đây là phong trào làm phim tiên phong do chính đạo diễn Lars Von Trier khởi xướng. Dogme 95 chỉ tập trung vào câu chuyện, diễn xuất và chủ đề; từ chối những kỹ xảo điện ảnh hoặc kỹ thuật làm phim khác. Các bộ phim sẽ phải tuân thủ nghiêm ngặt một số quy tắc đặt ra như chỉ quay ở địa điểm thật, chỉ được dùng máy quay cầm tay, không chấp nhận ánh sáng nhân tạo, không biên tập âm thanh ở khâu hậu kỳ…
Dancer in the Dark được thực hiện với máy quay kỹ thuật số cầm tay theo phong cách giả tài liệu. Nhiều khung hình bị trượt focus; những phân cảnh chuyển đột ngột… Bộ phim có tông màu lạnh, u ám, gợi cảm giác nặng nề. Những điều ấy khiến Dancer in the Dark trở nên khá lạ lẫm với những khán giả chỉ quen với phim bom tấn Hollywood.
Bộ phim gây nhiều tranh cãi từ khi ra mắt và cho đến nhiều năm sau đó.
Được xếp vào thể loại nhạc kịch, song Dancer in the Dark cũng có nhiều điểm khác biệt so với những phim cùng thể loại. Các nhân vật không đột ngột ca hát hoặc nhảy múa. Những đoạn nhạc kịch trong phim hầu hết chỉ là tưởng tượng của Selma. Những ca khúc ấy sử dụng âm thanh của đời thật: tiếng vận hành của máy móc, tiếng bước chân người đi, tiếng đoàn tàu chạy qua hay tiếng bay của lá cờ… Những âm thanh đời thường ấy tạo cảm hứng cho Selma như một vở nhạc kịch không bao giờ kết thúc.
Dancer in the Dark là bộ phim cuối cùng trong bộ ba “Trái tim vàng” của Lars Von Trier. Bộ phim đầu tiên, Breaking the Waves, chứng kiến sự hóa thân tuyệt vời ngoài sức tưởng tượng của Emily Watson trong vai người vợ hết lòng yêu chồng. Với Dancer in the Dark , Bjork cũng có phần trình diễn xuất sắc tương tự trong vai người mẹ tận tụy. Ở Iceland, Bjork là một ca sĩ khá thành danh. Kênh truyền hình VH1 và tạp chí Rolling Stones đều từng bầu chọn cô như một trong những ca sĩ vĩ đại nhất mọi thời đại.
Không có nhiều kinh nghiệm với điện ảnh, Bjork đã diễn rất bản năng. Gương mặt bầu bĩnh trẻ thơ, không tuổi của cô vô tình rất phù hợp với nhân vật. Sau 14 năm, Bjork và Dancer in the Dark vẫn luôn là một dấu ấn khó quên của điện ảnh thế giới.
Lars Von Trier từng phát biểu: “Một bộ phim nên như một viên đá nằm trong giày”. Dancer in the Dark là một bộ phim như vậy. Khán giả có thể thích hoặc ghét nhưng không dễ dàng gạt nó ra khỏi tâm trí một khi đã xem. Cho tới nhiều năm sau, phim cũng sẽ vẫn được nhắc tới và tiếp tục trở thành đề tài “mổ xẻ” cho các nhà phê bình phim qua các thế hệ. Hiển nhiên, đây không phải là bộ phim dễ chịu để giải trí dịp cuối tuần nhưng sẽ phù hợp với những ai muốn trải nghiệm những dư vị khác của điện ảnh.
| * Trailer phim "Vũ nữ trong bóng tối" |
| * Bjork thể hiện bài hát "I've Seen it All" trong phim |
Anh Trâm