Ngày 24/5, thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự, nhiều đại biểu quan tâm đến trách nhiệm hình sự của trẻ em phạm tội - người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi.
Ban soạn thảo đưa ra 2 phương án. Đầu tiên là áp dụng theo quy định của Bộ luật 2015. Cụ thể, người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự với các tội cố ý gây thương tích, tổn hại cho sức khỏe của người khác, hiếp dâm và bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản, cho dù phạm tội ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hay đặc biệt nghiêm trọng.
Trong khi đó, ở phương án 2, với các tội danh nêu trên thì người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về loại tội rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng, không phải chịu trách nhiệm hình sự nếu tội ít nghiêm trọng hoặc nghiêm trọng.
Đại biểu Lưu Bình Nhưỡng cho hay, cần xử lý nghiêm người phạm tội tuổi từ 14 - 16 để răn đe.
Ủng hộ giữ như Bộ luật 2015, đại biểu Nguyễn Thị Phúc cho rằng, thời gian qua, tình trạng bạo lực học đường, bắt cóc, hiếp dâm diễn ra gây lo ngại, bất ổn xã hội, do vậy việc xử lý nghiêm ở bất cứ mức độ phạm tội nào cũng sẽ có tác dụng giáo dục, ngăn ngừa với tinh thần “thương cho roi cho vọt”.
Ngoài ra, bà Phúc cho rằng, thực tế giáo dục tại cộng đồng thời gian qua không hiệu quả, nhiều trường hợp trẻ em tái phạm với mức độ nguy hiểm.
Ngược với ý kiến của bà Phúc, đại biểu Nguyễn Thị Thuỷ nêu quan điểm, lứa tuổi từ 14 – 16 là các học sinh lớp 8, 9. Đây là độ tuổi có nhiều biến đổi về tâm sinh lý dễ dẫn tới các hành động bột phát, nếu xử theo Bộ luật 2015 thì sẽ rất nặng với các em, và dường như không còn ranh giới giữa trẻ em và người lớn phạm tội.
Dẫn số liệu thống kê từ Viện kiểm sát nhân dân tối cao, bà Thuỷ thông tin, trong 3 năm từ 2014 – 2016 chỉ có 122 em bị truy tố tội cố ý gây thương tích, trung bình hằng năm mỗi địa phương chỉ có một em phải xử lý hình sự. Cùng thời gian trên, cả nước chỉ có 9 em bị truy tố về tội hiếp dâm; 2 em bị truy tố tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản. Nghĩa là rất ít trẻ em phạm 3 tội trên.
“Với người chưa thành niên không nên xử nặng. Điều nay không có nghĩa nương nhẹ hay dung dưỡng vi phạm, mà làm thế nào để các em còn quay lại với cuộc đời còn rất dài phía trước”, đại biểu Thuỷ nói.
Đại biểu Nguyễn Thái Học cho hay mình từng ủng hộ phương án một (theo quy định của Bộ luật 2015), nhưng khi nghiên cứu sâu đã thay đổi thái độ và ủng hộ phương án 2. Theo ông, hiện các trại giam, nhà tạm giữ quá tái, không có chỗ giam riêng cho người ở độ tuổi vị thành niên, trong khi các cơ sở giáo dục bắt buộc không có học viên. Đơn cử, cơ sở giáo dục bắt buộc Thanh Hà đặt ở Phú Thọ chỉ có 570 học viên trên quy mô 1.700 học viên, nhiều nơi khác cũng tương tự như vậy.
Giơ biển xin tranh luận, đại biểu Lưu Bình Nhưỡng cho rằng những số liệu do đại biểu Học và Thuỷ đưa ra “không chứng minh được gì cả”.
“Tôi là người cứng rắn nhưng xem một số video các em đánh nhau, tôi không thể xem được hết”, ông Nhưỡng bày tỏ và cho rằng, nếu chỉ giáo dục đơn thuần không đủ sức răn đe. "Việc xử lý hình sự và áp dụng hình phạt cụ thể với các em là 2 điều khác nhau, đề nghị hết sức cân nhắc", ông nói.
Đại biểu Mai Thị Phương Hoa dẫn ý kiến chuyên gia quốc tế, nói rằng nhà tù không phải là nơi giáo dục tốt cho trẻ em.
Bày tỏ mong muốn "góp thêm tiếng nói trước khi quốc hội quyết định", đại biểu Mai Thị Phương Hoa cho hay, tỷ lệ người chưa thành niên bị kết án phạt tù tái phạm lên đến 40 – 50%, nghĩa là cứ 10 em vào tù thì có 3 em tái phạm. Từ thực tế này bà Hoa đặt vấn đề, liệu có phải áp dụng chế tài cao thì răn đe được hay lại đưa các em tới nguy cơ trở thành tội phạm cao hơn.
"Nhiều nước trên thế giới có quan điểm nhà tù không phải là nơi tốt nhất giáo dục các em. Một chuyên gia về tư pháp vị thành niên người Đức đã nói: Cách thức xử lý tuỳ thuộc chúng ta muốn các em trở thành gì trong tương lai. Nếu muốn các em thành người xấu thì cứ việc đưa các em vào tù”, bà Hoa nói.
Chánh án toà án nhân dân tối cao Nguyễn Hoà Bình nêu một số nguyên tắc xử lý của nước ngoài. Đầu tiên, với trẻ em thì cần tăng các biện pháp giáo dục, hạn chế đưa tù giam. Tất cả các án liên quan đến trẻ em phải xử kín, đảm bảo các cháu không bị xúc phạm và có cơ hội sửa sai về sau.
Theo ông, nhiều nước không có quy định 14-16 hay 16-18 tuổi như Việt Nam, việc này do Hội đồng xét xử quyết định trên cơ sở nhận thức của trẻ vị thành niên với hành vi phạm tội cụ thể.
“Có trường hợp 14-15 tuổi nhưng nhận thức già dặn hơn 17-18. Nếu cố tình thực hiện hành vi đến cùng thì 15 tuổi nặng hơn 18. 15 tuổi mà tham gia băng đảng, có số có má, cố tình thực hiện tội phạm đến cùng thì rõ ràng phải xử lý”, Chánh án Bình nói.
Ngoài ra, ông Bình thông tin, trong trường hợp phải xử bằng hình phạt tù, thì ở Pháp sẽ áo dụng bằng 1/2 so với khung hình phạt tương ứng. "Nếu chúng ta mạnh dạn hơn thì có thể quy định mức chỉ bằng 1/3 hoặc 1/4 so với khung hình phạt, nhưng cần cụ thể để tránh tùy tiện của hội đồng xét xử”, ông Bình nói và cho rằng không nên tập trung ở độ tuổi mà hướng vào bổ sung chính sách cho các nguyên tắc xử lý liên quan đến trẻ em phạm tội.
"Hãy loại trừ trách nhiệm hình sự với các tội mà trẻ em phạm một cách vô ý. Còn các tội khác mà cố ý thì nên xử lý theo những nguyên tắc riêng đối với trẻ vị thành niên”, Chánh án Bình nhấn mạnh.
Trước nhiều ý kiến khác nhau, Phó chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cho hay đoàn chủ tịch sẽ xin ý kiến đại biểu bằng phiếu về 2 phương án nêu trên.
Võ Hải