Trạm vũ trụ Mir hoạt động ngoài không gian. Ảnh: Space.
Nhà vật lý thiên văn Michael Foale là một trong những phi hành gia tài năng và giàu kinh nghiệm nhất thế giới, theo BBC. Ông từng cứu trạm Mir (trạm vũ trụ Hòa Bình) và giờ là Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS).
Với 6 nhiệm vụ không gian, Foale có thời gian sống ngoài vũ trụ lên đến hơn một năm. Ông từng bay trên tàu vũ trụ Space Shuttle, Soyuz, sống trên trạm vũ trụ Mir và chỉ huy trạm ISS. Ông thực hiện 4 chuyến đi bộ ngoài không gian kéo dài tổng cộng gần 23 tiếng, trong đó có chuyến đi dài 8 tiếng để nâng cấp hệ thống trên kính viễn vọng thiên văn Hubble.
"Tôi đã rất, rất may mắn. Hầu hết các phi hành gia đều ghen tỵ với tôi, đó có thể là lý do tôi sẽ không được bay vào vũ trụ nữa", ông hài hước nói.
Tháng 6/1997, khi Foale đang thực hiện nhiệm vụ trên trạm Mir thì một sự cố nghiêm trọng xảy ra. Progress, tàu vũ trụ không người lái dùng để vận chuyển hàng hóa, đâm vào trạm Mir, làm vỡ tấm pin năng lượng Mặt Trời và thủng một phần thân tàu. Trong tình trạng chuông báo động vang lên, không khí rò rỉ, điện sụt và trạm vũ trụ quay mất kiểm soát, Foale cùng hai đồng nghiệp người Nga có thể thoát ra bằng tàu vũ trụ Soyuz và đóng những khoang bị hư hại.
Tuy nhiên, phi hành đoàn khi đó đã cố gắng giải quyết tình huống. Foale đặt ngón tay cái lên một cửa sổ, quan sát chuyển động của các ngôi sao và sử dụng kiến thức vật lý để ước tính tốc độ trạm vũ trụ đang quay. Sau đó, ông cùng nhóm phi hành gia truyền lại thông tin này cho trung tâm kiểm soát dưới mặt đất. Các nhân viên kiểm soát đốt động cơ đẩy của trạm và giúp nó ổn định lại.
Cựu phi hành gia Michael Foale. Ảnh: NASA.
Dưới tình huống căng thẳng, phản ứng nhanh chóng và chính xác của nhóm phi hành gia không chỉ cứu trạm Mir mà còn giúp nhiệm vụ tiếp tục được tiến hành. Trong vài tuần sau đó, Foale cùng các đồng nghiệp sửa chữa trạm, khôi phục điện và khả năng điều khiển trạm vũ trụ. Họ cũng bỏ ra nhiều giờ lau những giọt nước đọng từ các bức tường bên trong.
"Khi vụ va chạm xảy ra, tôi không cảm thấy tính mạng bị đe dọa lâu hơn 10 giây. Tôi luôn thấy có cơ hội để cứu chính chúng tôi và điều đó nghĩa là không cần hoảng loạn, không cần sợ hãi", Foale kể lại.
"Nhiệm vụ đó trở thành một trong những nhiệm vụ tốt nhất của tôi. Tôi đã có nhiều cơ hội để nghĩ ra giải pháp cho các vấn đề mà những người quản lý ở NASA ban đầu không kỳ vọng có thể giải quyết được", ông bổ sung.
Hơn 20 năm sau khi cứu Mir, Foale tiếp tục nỗ lực cứu một trạm vũ trụ khác, trạm ISS. ISS ra đời nhờ sự hợp tác giữa Mỹ, Nga, Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA), Nhật Bản, Canada và được phóng lên quỹ đạo năm 1998. Từ năm 2000, liên tục có các phi hành gia sống và làm việc trên trạm vũ trụ này. Với chi phí hơn 100 tỷ USD, trạm ISS đem lại rất nhiều thành tựu khoa học quý giá.
Trạm ISS là minh chứng cho thấy con người có thể sống và làm việc ngoài không gian trong thời gian dài và thực hiện những nghiên cứu khoa học hữu ích trên quỹ đạo Trái Đất. Nó cũng là minh chứng cho sự hợp tác giữa các quốc gia trong việc tiến hành nhiệm vụ ngoài không gian.
"Sự hợp tác, sức mạnh của khối liên kết, chính là giá trị của một dự án như trạm ISS", Foale nhận xét. Ông từng hoạt động trên trạm ISS năm 2003 và là một trong hai phi hành gia thành viên của một ủy ban quốc tế giám sát các chính sách và việc vận hành trạm ISS.
Quá trình hoàn thiện trạm ISS ngoài vũ trụ từ năm 1998 - 2011. Video: YouTube.
Tuy nhiên, thời gian của trạm vũ trụ này không còn nhiều. Các cơ quan vũ trụ chỉ thỏa thuận tài trợ cho hoạt động của trạm ISS đến năm 2024. Điều này nghĩa là 6 năm nữa, công trình đắt đỏ nhất mà con người từng xây dựng sẽ bị đẩy ra khỏi quỹ đạo Trái Đất và phân hủy trên Thái Bình Dương.
Những ưu tiên của Mỹ đang thay đổi trong khi ngân sách đầu tư cho khoa học vũ trụ có hạn. Gần 50 năm sau lần đầu tiên con người đặt chân lên Mặt Trăng, Tổng thống Donald Trump chỉ đạo NASA cần quay trở lại nơi này.
Kế hoạch bao gồm xây dựng một trạm vũ trụ trên quỹ đạo Mặt Trăng, sau đó đến căn cứ trên bề mặt Mặt Trăng. Cơ quan vũ trụ Nga và Jan Werner, người đứng đầu ESA cũng ủng hộ kế hoạch này.
"Những dự án này cạnh tranh với nhau để giành nguồn tài trợ. Không thể lên Mặt Trăng hay sao Hỏa mà vẫn tiếp tục cung cấp nhân lực, hàng hóa, thực phẩm và các thiết bị khác cho trạm ISS", Foale cho biết.
Trạm ISS có thể phải dừng hoạt động vào năm 2024. Ảnh: NASA.
Sau khi rời NASA, Foale làm việc tại các hãng tư nhân về công nghệ hàng không. Ông tin rằng công ty thương mại có thể góp phần bảo vệ trạm ISS. "Tôi hy vọng các hãng hàng không vũ trụ thương mại sẽ nghĩ ra một kế hoạch kinh doanh cho phép duy trì hoạt động của một phần trạm ISS ngoài không gian thay vì làm nó chìm xuống Thái Bình Dương", ông nói.
Thực tế, trạm ISS đã hỗ trợ một số công ty thương mại. Hãng NanoRacks từng tiến hành các thí nghiệm trên trạm vũ trụ này. ISS cũng ngày càng được sử dụng nhiều để đưa các vệ tinh nhỏ vào quỹ đạo. Các vệ tinh này do những tàu vũ trụ thương mại như tàu Dragon của SpaceX mang lên. Cơ quan vũ trụ Nga cũng từng đưa khách du lịch lên trạm, thậm chí còn đề xuất ý tưởng xây dựng một khoang khách sạn trên đó.
Foale đang xây dựng chiến dịch cứu trạm ISS và lên kế hoạch lập website kêu gọi sự ủng hộ để bảo vệ trạm vũ trụ này. Ông dự định gây áp lực lên các cơ quan vũ trụ để tiếp tục tài trợ cho hoạt động của trạm ISS.
"Mọi kỹ sư, người quản lý hay phi hành gia từng làm việc trên trạm ISS, tất cả chúng tôi đều cho rằng trạm vũ trụ này là một thành tựu lớn đại diện cho nhân loại và nên tiếp tục duy trì", ông nói.
Thu Thảo