Những ngày này dân 3 ấp 1A, 1B, Long Phú, thuộc xã Phước Thái, huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai - nơi chịu ảnh hưởng nặng nề từ khúc sông ô nhiễm nhất của Thị Vải, sát bên nhà máy Vedan - gặp nhau là bàn chuyện "Vedan bị bắt quả tang xả nước thải ra sông". Hễ thấy có người cầm máy ảnh, nghĩ là báo chí, họ đều níu lại, nhiệt tình kể những nỗi niềm mà họ ấp ủ từ hơn 10 năm nay.
 |
|
Hai vợ chồng ngư dân tại tổ 5, ấp 1A nhớ lại bến sông xưa giờ đã tiêu điều. Ảnh: Thiên Chương. |
Anh Tuấn, ngụ ở tổ 5, không ngại lấy thuyền đưa chúng tôi ra sông, nơi mà theo anh có thể thấy rõ nhất "cái sự chết" của con sông này. Tới khu vực gần nhà máy Vedan, suốt một quãng dài khoảng gần 10 km, nước đặc quánh một màu đục đen, không thấy sóng gợn, chỉ có bọt sủi, nhờn nhợn mùi hôi.
Anh Tuấn nhắc chúng tôi không nên đưa tay chạm nước vì ngay cả dân địa phương, khi bất đắc dĩ lắm lội sông là lập tức da bị ngứa ngáy và nổi mẩn đỏ. “Chỉ cần thò tay hoặc bước chân xuống nước, móng tay chân sẽ đen và bóng như dính nhớt”, anh Nguyễn Văn Lớn, vốn sinh sống bằng nghề chài lưới tại tổ 5, ấp 1A, nói.
Xế chiều, gió thổi mùi hôi thối từ phía nhà máy qua khu dân cư xã Phước Thái -cách nhà máy Vedan 300-500 m. "Mùi hôi của rỉ mật, sinh phẩm lên men từ cống xả của nhà máy Vedan, nước đen đặc với mùi khăn khẳn của sông khiến chúng tôi không chịu nổi. Ở mãi có lúc quen, nhưng vào ngày trời mưa, mùi nặng, khó thở đến mất ngủ luôn", bà Em, người đã sống lâu năm tại đây cho biết.
Bà Em cũng cho hay, ở ấp bà gần trăm nóc nhà, từ người lớn đến trẻ con ai cũng bị viêm mũi, viêm xoang. Đứa cháu mới tháng 6 tháng tuổi của bà cũng đang điều trị tại bệnh viện Nhi Đồng 1 vì chứng viêm đường hô hấp.
Qua câu chuyện kể với chúng tôi, trong ký ức của hầu hết người dân con sông quê họ trước đây vốn rất nên thơ và trù phú. “Tôi từng hãnh diện nói với các con rằng, chưa có dòng sông nào đẹp và trù phú như Thị Vải quê mình. Không ngờ sau 15 năm, nơi tôi ngày xưa ngụp lặn cùng chúng bạn mò cua bắt ốc, lại trở nên hôi hám và kiệt quệ đến thế”, chị Lý Thị Út vừa trở về thăm quê sau 10 định cư tại Thái Lan, nói.
|
Nước sông đục đen vì ô nhiễm. Ảnh: Thiên Chương. |
Cùng tâm trạng, anh Nguyễn Hữu Thành, Bí thư kiêm chủ tịch hội đồng nhân dân xã Phước Thái bồi hồi: “Đó là con sông quê đẹp nhất mà tôi từng nhớ, như trong bài thơ Nhớ con sông quê hương của Tế Hanh vậy".
Còn anh Trung, làm nghề lái xe ôm, thì mộc mạc kể rằng: “Xưa dân xã toàn đánh bắt, mang cá đi bán, chỉ ăn những loại cá ngon nhất thôi”. Tiếp lời anh, ông Sáu Hải, người có hơn 50 chung sống bằng nghiệp chài lưới kể lại: "Cá tôm bát ngát, biển có loại nào, Thị Vải chúng tôi có loại đó. Không cần đi đâu xa, chỉ cần bước chân xuống bến 10 phút, nghêu sò nhậu không xuể".
Giọng kể hào hứng của ông Sáu chợt nghẹn lại bởi một tiếng thở dài. Ông nói đó là trước kia. "Còn bây giờ, sông chết vì ô nhiễm, cá tôm không còn dân đành phải đi làm mướn làm thuê", ông nói.
Hầu hết những người dân ở đây đều khẳng định tình trạng sông ô nhiễm nặng, hôi thối, cá chết có nguyên nhân từ nhà máy Vedan. Nhà máy này hoạt động năm 1994 thì chỉ một năm sau, nước bắt đầu chuyển màu và có mùi hôi. "Các loài thủy sản lần lượt chết trắng mặt nước. Kể cả loài cua, ốc, vốn chịu đựng giỏi thì chỉ sau vài năm đã không còn con nào”, anh Sơn, người có 30 năm sinh sống tại địa phương nói.
Ông Nguyễn Hữu Thành, bí thư xã Phước Thái, cho biết, hiện có khoảng 500 hộ dân đã bị mất nghề đánh bắt thủy sản do sông bị ô nhiễm. Nhiều hộ chuyển sang chăn nuôi thủy sản. Nhưng nghề này cũng luôn gặp khó khăn từ môi trường.
"Con sông này đã ô nhiễm đến mức nước dù xử lý thật kỹ song tôm giống đổ vào mười thì đã chết đến bảy”, một ngư dân nói. Cũng theo anh này, trước khi Vedan hoạt động, mỗi năm anh thu hoạch khoảng 600 triệu đồng từ tiền nuôi tôm, nhưng nay chỉ còn khoảng 100 triệu. Đó là chưa kể đến có ngày lúc công ty Vedan xả thải gặp triều lên, nước tràn vào đìa tôm thì xem như trắng tay.
|
Sau 1 buổi kéo lưới, ngư dân về tay không. Ảnh: Thiên Chương. |
Nhiều hộ dân khác trong xã như Chín Tòng, Tư Thông, Sáu Bé vốn ngày xưa từng là chủ ruộng tôm, có thuyền đánh cá loại lớn trị giá hàng trăm triệu, nay trở thành sạt nghiệp. Nhiều gia đình đông con thậm chí phải đưa nhau đi làm thuê, vác mướn hoặc lái xe ôm kiếm sống qua ngày.
“Biết là khổ sở vì ô nhiễm, biết người ta lấy mất nguồn lợi kinh tế và sức khỏe nhưng không thể kiện cáo hàng ngày bởi chúng tôi còn phải chạy kế sinh nhai. Năm 1995, trước phản ứng của chúng tôi, Vedan có giải quyết đền bù thiệt hại cho việc gây ô nhiễm nhưng hộ nào có tàu đánh lớn hoặc diện tích nuôi tôm lớn cũng chỉ nhận được 3 triệu đồng. Người chài lưới nhỏ như tôi chỉ nhận 900 nghìn đồng, ăn vài tuần là hết”, anh chín Ráy, một ngư dân sống tại ấp Long Phú nói.
Không biết kêu ai, người dân đành chấp nhận sống chung với ô nhiễm và nhớ về những kỷ niệm đẹp về bến sông xưa.
Thiên Chương - Đức Quang