Nhà máy điện hạt nhân Fukushima vẫn còn một số khu vực có nồng độ phóng xạ cao. Ảnh: History
14 năm sau trận động đất và sóng thần thảm khốc dẫn tới tai nạn hạt nhân ở nhà máy điện Fukushima Daiichi, khu vực này đã đạt nhiều tiến triển rõ rệt trong việc hạ thấp nồng độ phóng xạ. Tuy nhiên, quá trình dọn dẹp bên trong những tòa nhà chứa lò phản ứng bị phá hủy vẫn là một thách thức khổng lồ. Công nhân bước vào các khu vực độc hại nhất phải đối mặt với điều kiện căng thẳng và gấp gáp. Họ phải mặc đồ bảo hộ toàn thân để tránh tiếp xúc với phóng xạ có khả năng gây nguy hiểm, theo Interesting Engineering.
Ngày nay, phần lớn cơ sở có thể đi lại chỉ với khẩu trang và quần áo đi làm hàng ngày. Nhưng nhiều năm về trước, tình huống rất khác.
Ngày 11/3/2011, Nhật Bản đối mặt với một trong những trận động đất mạnh nhất từng được ghi nhận, đó là Đại địa chấn Đông Nhật Bản mạnh 9 độ. Trận động đất làm lệch trục Trái Đất và tạo ra sóng thần cao 15 m tràn qua vùng ven biển phía đông Honshu, cướp đi sinh mạng của 18.000 người và xóa sổ nhiều thị trấn.
Nằm cách tâm chấn khoảng 97 km, nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi phải tắt các lò phản ứng ngay sau động đất. Các máy phát điện diesel được bật lên để làm mát lõi lò phản ứng, khi đó vẫn nóng ở mức nguy hiểm ngay cả sau khi tắt tự động. Tuy nhiên, sóng thần nhanh chóng làm ngập nhà máy, vô hiệu hóa hệ thống làm mát chủ chốt, gây ra nóng chảy lõi lò số 1, 2 và 3.
Tuy lò số 4 đã ngừng hoạt động từ trước để bảo dưỡng và nhiên liệu đã tháo ra, nó vẫn chịu ảnh hưởng nghiêm trọng từ một vụ nổ hydro. Lò số 5 và 6 đang ở trạng thái đóng lúc đó và có máy phát điện làm mát bằng khí vẫn hoạt động, nhờ đó hai lò ngày vẫn tương đối ổn định. Dù vậy, thiệt hại ở các lò phản ứng khác dẫn tới tai nạn hạt nhân tồi tệ nhất từ thời Chernobyl, làm ô nhiễm khu vực xung quanh và buộc nhà chức trách phải sơ tán trên diện rộng.
Trong 14 năm sau đó, nỗ lực dọn dẹp quy mô lớn dần dần kiểm soát phóng xạ, nhưng khu vực bên trong tòa nhà chứa lò phản ứng bị phá hủy vẫn rất nguy hiểm. Công nhân ra vào những tòa nhà có mảnh vỡ nhiên liệu nóng chảy phải đeo mặt nạ che hết mặt trang bị thiết bị lọc, găng tay nhiều lớp, đi tất, quần áo khử nhiễm, áo khoác chống nước và đội mũ bảo hiểm. Khi họ tiến hành quá trình giải thể nhà máy kéo dài cả thế kỷ, các đội đối mặt áp lực nặng nề về thể chất và tâm lý.
Một trọng tâm mấu chốt bao gồm dọn dẹp 880 tấn nhiên liệu hạt nhân nóng chảy, bao gồm lõi lò phản ứng đã hòa lẫn với các bộ phận của cấu trúc bên trong. Công ty Điện lực Tokyo (TEPCO) quản lý nhà máy Fukushima Daiichi và đã tiến hành nhiều bước quan trọng để hoàn thành nhiệm vụ gian nan này.
Vào tháng 11/2024, một robot điều khiển từ xa thu thập mẩu nhỏ nhiên liệu nóng chảy từ bên trong lò phản ứng số 2. Dù cực nhỏ so với tổng lượng mảnh vỡ cần dọn dẹp, nó vẫn cung cấp dữ liệu khoa học quý giá về thành phần cấu tạo và điều kiện của mảnh vỡ, theo Akira Ono, giám đốc phụ trách giải thể của TEPCO. Công ty đang lên kế hoạch cho một nhiệm vụ thu thập mẫu vật khác trong vài tuần tới.
Phát ngôn viên của TEPCO là Masakatsu Takata giải thích robot có thể duỗi dài, sẽ tìm cách thu thập vật liệu ở gần lõi lò phản ứng nhất, nơi ban đầu nhiên liệu hạt nhân bị chảy và rơi xuống từ lõi. Lò phản ứng số 5 có thiết kế giống hệt lò số 2 nhưng không chịu thiệt hại diện rộng, có thể đóng vai trò như khu vực tham chiếu nhằm hiểu rõ bố trí ban đầu. Cuối thàng 8 năm ngoái, nhiều nhóm nhỏ làm việc theo ca từ 15 đến 30 phút để đẩy robot ra vào trong khi vận hành từ xa.
Ngoài tiếp cận bên trong lò phản ứng, một số công nhân lắp ráp mái vòm khổng lồ để bao phủ tầng trên của lò số 1 trước khi dọn dẹp nhiên liệu đã sử dụng. Các công nhân khác cẩn thận chuẩn bị để loại bỏ nhiên liệu đã sử dụng từ bể làm mát của lò số 2 trong vòng vài năm. Cần trục điều khiển từ xa và những bộ phận lắp ráp trước giúp giảm tiếp xúc trực tiếp với khu vực có độ phóng xạ cao, đặc biệt là quanh lò số 1.
Năm 2023, TEPCO báo cáo về tai nạn trong đó công nhân vô tình bị nước bùn phóng xạ bắn trúng. Họ nhập viện do các vết bỏng nhưng không bị ảnh hưởng khác về sức khỏe. Ngày càng nhiều công nhân bày tỏ lo sợ đối với nguy cơ phóng xạ, theo khảo sát hàng năm với khoảng 5.500 nhân viên.
Bất chấp những thách thức này, đội ngũ tham gia xử lý khủng hoảng ban đầu năm 2011 tiếp tục tập trung vào cải thiện điều kiện tại chỗ. Công cuộc tháo dỡ các bể trống từng đựng nước thải phóng xạ đã qua xử lý đang được tiến hành. Việc dọn dẹp không gian sẽ cho phép mở rộng nghiên cứu và lưu trữ nhiên liệu nóng chảy thu thập được. Sau khi thu gom thêm dữ liệu thông qua các nhiệm vụ lấy mẫu vật ở lò phản ứng bị thiệt hại, nhà chức trách sẽ lên kế hoạch di dời nhiên liệu ở quy mô lớn, tập trung đầu tiên vào lò số 3. Dù vẫn còn nhiều bước, mỗi khâu được thiết kế để giảm thiểu nguy cơ phơi nhiễm và tối ưu hóa các giai đoạn tương lai.
An Khang (Theo Interesting Engineering)