Điều hòa tủ đứng di động công suất nhỏ trong phòng ngủ của Gay là thiết bị làm mát duy nhất giúp gia đình anh xua đi cái nóng oi bức trong căn hộ đi thuê ở Brooklyn, thành phố New York.
"Những phòng còn lại thực sự không thể ở được", Gay, 40 tuổi, nói. Con trai anh bị hen suyễn và cậu khó thở khi trời nóng.
Anthony Gay trước tòa chung cư đang ở tại số 11 McKeever Place, thành phố New York, ngày 26/7. Ảnh: Reuters
Nóng có thể gây chết người. Theo báo cáo năm 2024 của thành phố New York, ước tính mỗi năm thành phố ghi nhận 350 ca tử vong do nắng nóng. Thiếu điều hòa không khí tại nhà là yếu tố lớn nhất gây ra những ca tử vong này.
Trên khắp nước Mỹ, khoảng 12% hộ gia đình, tức 12,7 triệu hộ, không có điều hòa nhiệt độ vào năm 2020, theo dữ liệu mới nhất của chính phủ Mỹ. Một số người trang bị thiết bị làm mát như Gay nhưng không đủ để đánh bật cái nóng.
Những ngôi nhà có ít hoặc không có thiết bị điều hòa thường là nơi ở của người thu nhập thấp đi thuê nhà và người da màu, theo phân tích năm 2022 của Đại học Boston trên 115 khu vực đô thị ở Mỹ.
Thực tế này khiến họ dễ bị tổn thương trong bối cảnh biến đổi khí hậu khiến nắng nóng xảy ra thường xuyên hơn, khắc nghiệt và kéo dài hơn. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), sốc nhiệt là nguyên nhân khiến nhiều người tử vong nhất trên toàn cầu so với những yếu tố thời tiết khác. Nhiều trường hợp tử vong trong nhà.
Khảo sát của Reuters về quy định nhà ở tại 50 bang ở Mỹ cho thấy gần một nửa số bang yêu cầu chủ nhà phải bảo dưỡng điều hòa không khí nhưng không bang nào có quy định bắt buộc phải lắp đặt điều hòa. Các quy định cho thuê cũng không liệt kê điều hòa là dịch vụ thiết yếu phải có như nước, lò sưởi và điện.
Một số ít bang, thành phố và hạt ở Mỹ đã thông qua luật áp đặt tiêu chuẩn nhiệt độ tối đa đối với nhà cho thuê và nhóm này đang tăng lên, trong đó có New Orleans, hạt Clark ở Nevada...
Hai trung tâm dân số lớn nhất nước Mỹ là thành phố New York và hạt Los Angeles, cũng như Austin, Texas, đang cân nhắc đi theo hướng này. New York đề xuất áp mức 26 độ C còn Austin đề xuất 29 độ C. Chủ nhà dự kiến phải lắp đặt thiết bị làm mát để đáp ứng điều kiện. Los Angeles chưa đặt ra con số.
Tuy nhiên, những đề xuất đó đang bị nhóm vận động hành lang của các chủ nhà phản đối.
Các bang California, Texas và thành phố Hot Springs thuộc Arkansas từng đưa ra dự luật tương tự nhưng bị bác bỏ trong những năm gần đây. Chủ nhà giải thích với các thành viên nghị viện rằng nếu lắp điều hòa, họ sẽ phải tăng tiền cho thuê để bù đắp nâng cấp hệ thống điện và mua thiết bị.
Nhóm vận động hành lang của Hiệp hội Căn hộ California đã tuyên bố không ủng hộ dự luật cho tới khi họ tìm ra cách đảm bảo không gây sập hệ thống điện và đẩy chi phí thuê nhà lên quá cao. Dự luật đưa ra năm 2022 cuối cùng bị loại bỏ. Thay vào đó, cơ quan lập pháp California hồi tháng 6 ban hành khuyến nghị nhiệt độ trong nhà tối đa là 28 độ C đối với căn hộ mới xây.
Thành phố New York có cơ hội thành công cao hơn bởi Thị trưởng Eric Adams đã cam kết ban hành chính sách áp đặt nhiệt độ trong nhà mùa hè trước năm 2030. Hồi tháng 7, một dự luật được đưa ra, yêu cầu nhà cho thuê phải duy trì bằng hoặc thấp hơn 25,5 độ C khi nhiệt độ ngoài trời từ 27,7 độ C trở lên. Nếu được thông qua, quy định sẽ tác động đến 750.000 người thuê nhà không có điều hòa, theo Lincoln Restler, thành viên hội đồng thành phố.
"Luật mang tính cấp thiết", ông nói. "Nhiệt độ cao là sát thủ khí hậu số một. Tình hình sẽ ngày càng nghiêm trọng hơn".
Restler cho hay dự luật sẽ cho chủ nhà thời hạn 4 năm để nâng cấp hệ thống điện và thay thế các thiết bị tiết kiệm điện.
Anthony Gay trò chuyện với hàng xóm về tình hình khổ sở do thiếu điều hòa ngày 26/7. Ảnh: Reuters
Điều hòa không khí chiếm 4% tổng lượng khí thải nhà kính toàn cầu, loại khí góp phần làm biến đổi khí hậu, nhưng thiết bị này cũng cứu sống con người. Nghiên cứu năm 2016 công bố trên Tạp chí Kinh tế Chính trị ước tính số người chết vì nắng nóng ở Mỹ đã giảm 75% trong nửa cuối thế kỷ 20, sau khi điều hòa không khí được đưa vào sử dụng.
Các nhà dịch tễ học nhận định số ca tử vong vì nắng nóng trên toàn cầu chưa được thống kê đầy đủ. Báo cáo sử dụng mô hình ước tính của Liên Hợp Quốc năm 2024 nói rằng từ năm 2000 tới 2019, mỗi năm có khoảng 489.000 ca tử vong vì nắng nóng, trong đó châu Á chiếm gần một nửa.
Tại Mỹ, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh ước tính số ca tử vong vì nóng nực đang gia tăng, với 2.302 ca năm 2023 so với 1.602 năm 2021. Tuy nhiên, dữ liệu này chỉ dựa trên giấy chứng tử có kết luận nguyên nhân tử vong vì nhiệt độ cao. Các chuyên gia nhận định con số này chưa đầy đủ.
Một trong số ít địa phương theo dõi tình hình tử vong do nhiệt độ ở trong nhà và ngoài trời là hạt Maricopa ở Arizona, nơi nhiệt độ thường xuyên lên tới 43 độ C. Hai thành phố của hạt là Phoenix và Tempe đã thông qua luật nhiệt độ trong nhà tối đa, nhưng Maricopa vẫn ghi nhận 156 ca tử vong vì nóng nực ở trong nhà năm ngoái, tăng gấp 5 lần so với thập kỷ trước.
Tuy vậy, kết quả này vẫn khá hơn những thành phố khác không áp đặt quy định. Số ca tử vong trong nhà chiếm 21% số ca chết vì nóng nực ở Phoneix và 17% ở Tempe, so với mức trung bình 24% của hạt và hơn 32% ở các thành phố Scottsdale và Mesa.
Các đợt nắng nóng chưa từng có trong những năm gần đây đã thúc đẩy luật mới. Sau đợt nắng nóng 2021 ở tây bắc Thái Bình Dương, bang Oregon năm 2022 và Spokane, Washington năm 2024, đã thông qua luật cấm chủ nhà ngăn cản người thuê tự lắp máy điều hòa không khí.
Theo số liệu của Hiệp hội Thanh tra Nhà ở Mỹ, cần bỏ ra 5.000-10.000 USD để lắp đặt hệ thống điều hòa trung tâm cho loại nhà dành cho một hộ gia đình ở Mỹ, còn chi phí mua điều hòa cửa sổ khoảng 400 USD và nâng cấp hệ thống điện khoảng 2.000-3.000 USD đối với những căn nhà cũ.
Tại bang Florida nóng ẩm, thượng nghị sĩ Dân chủ Jason Pizzo tin rằng bang sẽ thông qua yêu cầu lắp đặt điều hòa không khí trong vòng hai năm tới, dù từng 4 lần thất bại từ năm 2021.
Theo ông Pizzo, với khí hậu nóng ẩm dễ khiến nấm mốc phát triển ở Florida, lắp điều hòa là giải pháp kinh tế phù hợp, vừa bảo vệ cư dân vừa bảo vệ tòa nhà. "Điều hòa là công cụ hút ẩm, bảo vệ tài sản khỏi hư hỏng", ông nói.
Anthony Gay trong căn hộ thuê ở New York ngày 26/7. Ảnh: Reuters
Hội đồng giám sát, cơ quan quản lý gồm 5 thành viên của hạt Los Angeles, cuối năm nay sẽ bỏ phiếu về dự luật có thể tác động tới 3,4 triệu hộ gia đình, trong đó hơn 50% là người đi thuê nhà.
"Trước đây, chúng tôi từng phải đưa ra luật để hạn chế người chết trong nhà vì lạnh", giám sát viên Lindsey Horvath của hạt Los Angeles, nói. Luật bang California quy định nhiệt độ tối thiểu trong nhà thuê là 21 độ C.
"Bây giờ, khí hậu đang thay đổi, chúng ta phải nghĩ tới luật nhiệt độ tối đa", Horvath nhấn mạnh.
Tới giữa thế kỷ 21, khu vực trung tâm Los Angeles dự kiến ghi nhận số ngày trên 35 độ C nhiều gấp ba lần so với thời kỳ 1981-2000.
Ở chiều ngược lại, một số nhóm người thuê nhà e ngại việc thông qua luật có thể dẫn tới việc chủ nhà đuổi người thuê sau đó đẩy giá lên cao, bởi luật của bang cho phép chủ nhà ngừng hợp đồng với người thuê nếu có giấy phép cải tạo nhà.
Trong khi đó, các hiệp hội chủ nhà ở hạt Los Angeles tuyên bố sẽ phản đối dự luật với lý do việc nâng cấp sẽ gây tốn kém, phát sinh trách nhiệm. Daniel Yukelson, giám đốc điều hành Hiệp hội Căn hộ vùng đô thị Los Angeles, cho rằng điều hòa cửa sổ được lắp đặt kém có thể "rơi vào người" và "gây mất thẩm mỹ".
Hồng Hạnh (Theo Reuters)