Nhóm nghiên cứu ở Đại học Cambridge xác định đợt bùng phát Covid-19 có thể xảy ra vào tháng 9/2019. Ảnh: SCMP.
Nhằm tìm hiểu nguồn gốc của nCoV, nhóm nghiên cứu ở Đại học Cambridge, Anh, đứng đầu là nhà di truyền học Peter Forster, phân tích một lượng lớn biến thể virus trên khắp thế giới và tính toán đợt bùng phát dịch đầu tiên có thể xảy ra trong thời gian từ ngày 13/9 đến 7/12. Theo Forster, virus có thể đột biến thành dạng cuối cùng có khả năng lây nhiễm sang người từ nhiều tháng trước, nhưng vẫn ở trong cơ thể dơi hay động vật khác, thậm chí là con người, trong vài tháng mà không truyền sang người khác. Sau đó, nó bắt đầu lan trong dân số. Các nhà nghiên cứu trình bày phát hiện trên tạp chí PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences) hôm 16/4.
Trước đó, nhóm của Forster thu hút sự chú ý với bài báo về lịch sử tiến hóa của nCoV đăng trên PNAS hồi đầu tháng. Họ phát hiện phần lớn virus trong mẫu bệnh phẩm ở Mỹ và Australia gần gũi về mặt di truyền với một loại virus ở dơi hơn là biến thể nCoV phổ biến ở bệnh nhân tại Đông Á. Họ cũng nhận thấy biến thể nCoV ở châu Âu là hậu duệ của biến thể Đông Á. Nhưng nghiên cứu đó chỉ xem xét mẫu virus thu thập trong thời gian từ cuối tháng 12/2019 đến đầu tháng 3/2020. Tập mẫu nhỏ hạn chế khả năng xác định đợt bùng phát dịch đầu tiên xảy ra khi nào và ở đâu của nhóm nghiên cứu.
Trong nghiên cứu mới đang chờ thẩm duyệt từ hội đồng chuyên gia, Forster và đồng nghiệp đến từ một số viện, trong đó có Viện Di truyền Pháp y ở Munster, Đức, mở rộng cơ sở dữ liệu để bao gồm thêm 1.001 trình tự gene hoàn chỉnh chất lượng cao do cộng đồng khoa học trên khắp thế giới công bố. Càng phân tích nhiều biến thể virus, họ càng theo dõi nguồn gốc lây lan của virus chính xác hơn. Bằng cách đếm những đột biến, họ có thể tiến gần hơn tới việc xác định khi nào người đầu tiên nhiễm biến thể gần nhất với virus corona ở dơi.
nCoV, virus gây Covid-19, có nguồn gốc từ dơi. Virus này có hệ gene giống tới 96% với một chủng virus corona do các nhà khoa học Trung Quốc phân lập từ phân dơi ở tỉnh Vân Nam phía tây nam Trung Quốc vào năm 2013. Nhưng hàng trăm đột biến khiến nCoV khác với chủng virus ở Vân Nam và virus corona thường trải qua một đột biến mỗi tháng. Do đó, một số nhà khoa học nghi ngờ nCoV có thể đã lây lan thầm lặng ở vật chủ là động vật và con người trong nhiều năm trước khi tiến hóa dần dần thành dạng thích nghi cao có thể lây nhiễm sang người. Đợt bùng phát dịch đầu tiên có thể là sự kiện gần đây liên quan tới vài đột biến cuối cùng giúp nCoV biến đổi từ chủng virus vô hại thành mầm bệnh gây chết người, theo nhóm nghiên cứu đến từ Cambridge.
Nguồn gốc của nCoV đã trở thành vấn đề nhạy cảm chính trị. Tổng thống Mỹ Donald Trump từng nhiều lần gọi nCoV là "virus Trung Quốc", trong khi Bắc Kinh phủ nhận giả thuyết virus bắt nguồn từ phòng thí nghiệm an toàn sinh học ở Vũ Hán. Tuy nhiên, các nhà khoa học hàng đầu thế giới đã bác bỏ giả thuyết này bởi mọi bằng chứng đều chỉ ra nCoV có nguồn gốc tự nhiên. Nghiên cứu của Đại học Cambridge có thể góp phần làm sáng tỏ vấn đề.
Su Bing, nhà nghiên cứu di truyền ở Viện Động vật học Côn Minh tại Vân Nam, cho biết mạng lưới phát sinh chủng loại học là công cụ đáng tin cậy và có nhiều ứng dụng trong hàng loạt lĩnh vực bao gồm theo dõi sự di chuyển của người tiền sử. Tuy nhiên, phương pháp này vẫn còn điểm hạn chế. Độ chính xác của ước tính thời gian dựa trên mạng lưới phát sinh chủng loại học bị ảnh hưởng bởi kích thước tập mẫu và giả định về tốc độ đột biến.
Trong một đợt bùng phát dịch chưa từng có từ trước tới nay, virus có thể trải qua nhiều biến đổi theo cách rất khó dự đoán. "Vì vậy, kết quả có thể không chính xác cho lắm và luôn tồn tại sai số. Nghiên cứu này cung cấp một số chỉ dẫn quan trọng cho những phát hiện trong tương lai, nhưng cần thận trọng trước khi đưa ra kết luận", Su cho biết.
Nghiên cứu của Forster và đồng nghiệp cũng dấy lên một số câu hỏi mới. Biến thể đầu tiên do các nhà khoa học Trung Quốc phân lập và báo cáo trẻ hơn so với virus ban đầu làm bùng phát dịch. Tại sao Mỹ có nhiều biến thể gần gũi về mặt di truyền với virus corona ở dơi hơn Vũ Hán là câu hỏi gây tranh cãi trong cộng đồng nghiên cứu. Theo Forster, một cách lý giải là virus nguyên bản xuất hiện lần đầu tiên ở Trung Quốc nhưng thích nghi tốt hơn với dân số và môi trường ở Mỹ.
An Khang (Theo SCMP)