Công bố 16 tác phẩm sử thi Tây Nguyên

Thanh Vân -

Những tập sử thi đặc sắc vừa được ra mắt. Ảnh: A.V.

16 ấn bản đầu tiên này của bộ sử thi Tây Nguyên do Viện nghiên cứu Văn hóa phối hợp với NXB khoa học xã hội và công ty Fahasa cho ra mắt công chúng Việt Nam và giới nghiên cứu. Trong tương lai không xa, chúng ta sẽ được chiêm ngưỡng đầy đủ bộ sử thi lớn nhất Việt Nam.

Cách đây 79 năm, cuốn sử thi Việt Nam đầu tiên được công bố ở Pháp. Đó là sử thi Đăm San của người Ê Đê do nhà nghiên cứu L. Sabatier sưu tầm. Sau đó, việc nghiên cứu, sưu tầm sử thi dần phát triển ở Việt Nam nhưng mới ở dạng tự phát. Tháng 3/2001, chính phủ thông qua dự án "Điều tra, sưu tầm, bảo quản, biên dịch và xuất bản kho tàng sử thi Tây Nguyên". Theo kế hoạch đến hết năm 2007 sẽ có 75 tác phẩm sử thi Tây Nguyên được ra mắt.

Các học viên lớp truyền dạy sử thi của tỉnh Đắc Nông đọc sách mới xuất bản của dự án. (Ảnh tư liệu)

GS-TS Nguyễn Xuân Kính, Viện trưởng Viện nghiên cứu Văn hóa, cho biết: "Khó khăn lớn nhất chính là việc phiên âm, phiên dịch và biên tập văn học. Hiện nay, chúng ta đã sưu tầm được trên 100 tác phẩm sử thi của người Mơ Nông nhưng chỉ có một mình nghệ nhân Điểu Kâu (trên 70 tuổi) mới có thể phiên âm và phiên dịch". Đặc biệt đối với hơn 60 tác phẩm sử thi của người Gia Rai đã sưu tầm được, chưa có ai có thể đảm nhiệm công việc phiên âm và phiên dịch. Do đó, với những băng ghi âm tiếng dân tộc lưu giữ được, người làm công tác nghiên cứu sẽ cố gắng dịch và chú thích đến đâu thì làm đến đấy, chỗ nào không làm được thì thế hệ sau sẽ tiếp tục.

Hiện tại, quỹ Ford (Mỹ) đã tài trợ cho Viện nghiên cứu Văn hóa thực hiện 3 dự án: Đào tạo các nhà nghiên cứu về kỹ thuật sử dụng máy móc trong quá trình điều tra, nghiên cứu, bảo quản sử thi; Truyền dạy sử thi cho các thế hệ trẻ Việt Nam; Đào tạo trí thức trẻ Tây Nguyên để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của sử thi Tây Nguyên.

Trong buổi trao đổi, GS Phan Đăng Nhật nêu lên 3 đặc điểm tiêu biểu nhất của sử thi Tây Nguyên: Chứa đựng đầy đủ nhất lịch sử, cuộc sống, con người và thiên nhiên Tây Nguyên; Sử thi Tây Nguyên là sử thi sống, nghĩa là, khác với những sử thi khác, người thưởng thức sử thi Tây Nguyên còn được nghe giọng hát (kể), được thấy điệu bộ của nghệ nhân, được sống trong không khí đồng cảm của cộng đồng; Đặc biệt, sử thi Tây Nguyên Việt Nam có khối lượng đồ sộ. Các quốc gia khác thường chỉ có 1 hoặc 2 sử thi, trong khi đó Việt Nam có hàng trăm bộ.

Về việc có người nghi ngờ số lượng đồ sộ này và đặt câu hỏi: "Sử thi chứ có phải củ mì đâu?", GS Phan Đăng Nhật khẳng định, việc điều tra, sưu tầm, tuyển chọn sử thi rất kỳ công, kỹ càng và những sử thi được tìm thấy là những sử thi đích thực. "Đó là niềm tự hào của chúng ta", ông nói.

Nghệ nhân A Lưu, người hát kể sử thi Ba Na ở Kon Tum. (Ảnh tư liệu)

Các nhà nghiên cứu đều khẳng định, chúng ta có quyền tự hào về kho tàng văn hóa vô cùng quý giá này. Dù chưa thể so về độ dài và quy mô với tác phẩm Maha Bharata, về tư duy lãng mạn trong Ramayana, tính chất anh hùng ca trong 2 tác phẩm Iliad, Odyssé; nhưng sử thi Tây Nguyên là những bản tráng ca mỹ lệ, một cảm hứng lãng mạn trong lao động chiến đấu và cả trong đời thường. Hơn thế nữa, chỉ có ở sử thi Tây Nguyên mới có cảm hứng lãng mạn theo lối tư duy mới - một lối tư duy đi suốt mọi thời đại - sống mãi theo thời gian.