H.G Wells - tượng đài tiểu thuyết gia viễn tưởng người Anh, khi chứng kiến hậu quả của Chiến tranh Thế giới lần thứ nhất, đã nói: "Không thể có hòa bình lúc này, ngoại trừ một nền hòa bình chung trên toàn thế giới; không thể có sự thịnh vượng ngoại trừ sự thịnh vượng chung. Nhưng không thể có hòa bình và thịnh vượng chung nếu không có những ý niệm lịch sử chung... [Thế giới] không có gì ngoài những truyền thống dân tộc hẹp hòi, sự ích kỷ và xung đột, các chủng tộc và dân tộc bị cuốn vào các cuộc đấu tranh và sự hủy diệt..."
Bìa sách "Cội nguồn - Lịch sử vĩ đại của vạn vật".
Với Thần thoại Hy Lạp, người ta có thể biết đến Chaos sinh ra Gaia, Gaia sinh ra vạn vật. Hay với người Nhật, quần đảo Nhật Bản được sinh ra từ cuộc giao hợp của hai vị thần tối cao trong Thần Đạo là Izanagi và em gái Izanami. Thế nhưng, những câu chuyện trên chỉ mang tính địa phương. Nếu vào năm 711, một người đến Nhật Bản và kể cho họ nghe chuyện các vị thần Hy Lạp, họ chẳng được ai tin, thậm chí, còn bị cho là điên, tà giáo... Bi kịch của nhân loại trong quá khứ có thể ở chỗ: Chúng ta có quá nhiều câu chuyện nhưng thiếu sự kết nối.
Ở hiện tại, dường như đi cùng tiến bộ khoa học và toàn cầu hóa, niềm tin vào kiến thức truyền thống dần bị xói mòn. Mất niềm tin vào cội nguồn cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến cảm giác bất lực, mất đi ý nghĩa của cuộc sống. Vậy ta nên làm thế nào?
David Christian. Ảnh: Nick Cubbin.
Trong cuốn Cội nguồn, David Christian cho rằng ngày nay con người có thể hiểu được một cách chính xác, chặt chẽ và khoa học câu chuyện làm thế nào chúng ta có thể tiến hóa và làm chủ Trái đất. Để làm được điều đó, người ta phải đi ngược thời gian để tìm về lịch sử phát triển và hình thành của Trái đất, nghĩa là hiểu được sự tiến hóa của các hành tinh, các tinh vân và xa hơn nữa là của vũ trụ từ sau vụ nổ Big Bang. Ông giả định nếu 13,8 tỉ năm tuổi của vũ trụ được rút gọn thành 13,8 năm, thời hiện đại của chúng ta chỉ mới xuất hiện từ sáu giây trước. Nhưng chỉ trong sáu giây ấy, con người biến đổi được cả hành tinh để nâng cao điều kiện sống, đồng thời, phải trả giá cho sự phát triển ấy.
"Entropy" là khái niệm David Christian khai thác xuyên suốt cuốn sách. Nếu câu chuyện về nguồn gốc loài người có vai chính và kẻ phản diện, "entropy" đồng thời đóng cả hai. Đó là đặc trưng chung của vạn vật: đều có xu hướng trở nên hỗn loạn, mất trật tự như trong định luật II của nhiệt động lực học. Nó sẽ làm mọi cấu trúc của nguyên tử, mọi hình thái, mọi tế bào, mọi ngôi sao và thiên hà tan biến. Dù vậy, nó lại là xu hướng khiến cho vạn vật có thể ngẫu nhiên va chạm và tương tác lẫn nhau một cách hoàn toàn ngẫu nhiên, giống như cách chúng ta xuất hiện trong vũ trụ: thời gian và địa điểm xuất hiện không phải do chúng ta chọn. Trong một vài khoảnh khắc, cũng giống như các vật thể lấp lánh trong vũ trụ, chúng ta sẽ đồng hành với những người khác, với cha mẹ, với anh chị em, với con cái, bạn bè và kẻ thù.
Để giải thích tại sao dù entropy không thích các cấu trúc bền vững, vũ trụ vẫn có thể cấu thành được, tác giả cho rằng mọi thứ đều phải "đóng thuế" cho entropy, bằng cách buộc phải từ bỏ một phần năng lượng để có được cấu trúc giúp cho sự tồn tại của chúng.
Điều này giải thích tại sao không có một vật thể nào từ sự sống của các loài đơn bào cho tới các cỗ máy hiện đại của con người có được hiệu suất 100%. Bằng cách đi dọc theo dòng thời gian cùng bóng ma của entropy, tác giả cùng chúng ta dừng chân tại các điểm chuyển tiếp quan trọng được gọi là ngưỡng: những bước ngoặt lớn giúp tính phức tạp của vũ trụ, của sinh quyển và sự sống, những nút thắt trong toàn bộ câu chuyện về cội nguồn nhân loại.
David Christian là giáo sư Lịch sử xuất sắc tại Đại học Macquarie, tác giả của một số cuốn sách nổi tiếng như Maps of Time: An Introduction to Big History (Bản đồ thời gian: Khúc mở đầu về Lịch sử vĩ đại). Ông đồng sáng lập Dự án Lịch sử vĩ đại (Big History) cùng Bill Gates, với nhiều bài phát biểu quan trọng tại các hội nghị thế giới trong đó có Diễn đàn Kinh tế Thế giới Davos. Bài nói chuyện về Lịch sử vĩ đại trên TED Talk của David có hơn bảy triệu lượt xem và được đánh giá là một trong những bài nói chuyện kinh điển của chương trình này.
Vũ Vương