5h sáng một ngày Thứ Hai đầu tháng 9, điện thoại của Ben Vos đổ chuông. Đầu dây bên kia là kiểm soát không lưu sân bay Amsterdam Schiphol thông báo một hành khách trên chuyến bay từ châu Á đã tử vong vì đau tim. Vos, điều phối viên nhà xác tại Mortuarium Schiphol (MOS), lập tức bắt đầu quy trình quen thuộc nhưng đầy áp lực: xử lý thi thể ngay tại sân bay.
Ben Vos cạnh cỗ quan tài trống tại nơi làm việc gần sân bay Hà Lan. Ảnh: CNN
Khi máy bay hạ cánh lúc 6h, Vos cùng lực lượng kiểm soát biên giới và giám định pháp y lên tàu bay sau khi hành khách đã rời đi. Để đảm bảo sự riêng tư, thi thể được đưa vào túi chuyên dụng, chuyển qua lối thoát hiểm phía sau cánh và đưa thẳng lên xe đỗ sát máy bay. Toàn bộ quá trình diễn ra kín đáo, tránh sự chú ý của hành khách tại nhà ga.
Vos và ba nhân viên tại Mortuarium Schiphol được đào tạo đặc biệt để xử lý quy trình này, mà trong ngành gọi là "hồi hương thi hài". Mọi bộ phận trong sân bay đều "lo chu toàn từng chi tiết nhỏ" và đội của ông cũng không ngoại lệ.
MOS đi vào hoạt động năm 1997, là nhà xác sân bay đầy đủ chức năng đầu tiên trên thế giới. Nằm cách các cổng khởi hành không xa, cơ sở này rộng 900 m2, bao gồm phòng ướp xác, khu tắm rửa thi thể theo phong tục tôn giáo và phòng viếng. Kho lạnh tại đây có sức chứa 36 thi thể, duy trì ở mức 4 độ C và có thể mở rộng lên 400 chỗ trong tình huống khẩn cấp.
Công việc của đội ngũ tại MOS được gọi là "hồi hương thi hài" (repatriation of remains - RMR). Mỗi năm, họ xử lý khoảng 2.500 ca, bao gồm người nước ngoài mất tại Hà Lan và công dân Hà Lan tử vong ở nước ngoài. Mùa đông thường là cao điểm khi nhiều du khách lớn tuổi gặp nạn tại các điểm nghỉ dưỡng ấm áp như Tây Ban Nha hay Bồ Đào Nha.
Sân bay Amsterdam Schipol, Hà Lan. Ảnh: CNN
Vos và đội của ông xử lý thành thạo quy trình RMR vốn đòi hỏi nhiều thủ tục nghiêm ngặt. Họ tiếp nhận thi thể quá cảnh, chuẩn bị thi thể để đưa khỏi Hà Lan hoặc di chuyển trong phạm vi 1.600 km. Họ làm việc với bác sĩ, hãng bay, kiểm soát sân bay, giám định viên, cơ quan chính phủ và đại sứ quán để lấy giấy chứng tử, khai báo hải quan. Họ phối hợp với đội ướp xác nhiều nước, bao gồm Mỹ và tổ chức hiến tặng mô (mắt và da được lấy tại MOS, nội tạng tại cơ sở y tế). MOS không có lò hỏa táng nhưng kết nối gia đình với các đơn vị cung cấp dịch vụ.
Đội ngũ của Vos quen thuộc với các nghi lễ tang lễ đa văn hóa, làm việc cùng linh mục, giáo sĩ Do Thái, nhà sư cũng như sân bay Schiphol để hỗ trợ thân nhân từ khắp nơi trên thế giới.
Một trong những nghi lễ đáng nhớ nhất với Vos là của cộng đồng Suriname, quốc gia Nam Mỹ từng là thuộc địa của Hà Lan.
"Có cả ban nhạc kèn và trống. Họ hát, khóc, cười, uống. Họ đến từ 10h và ở lại 4-5 tiếng. Họ mừng cuộc đời người đã khuất và tiễn đưa họ. Rất xúc động", Vos nói.
Nơi làm việc của Vos tại Hà Lan. Ảnh: CNN
Không có luật chung toàn cầu về vận chuyển thi hài qua biên giới. Các hãng hàng không, quy định y tế và tiêu chuẩn ngành, của cả nơi người đó qua đời và điểm đến cuối cùng, cùng quyết định quy trình. Tuy nhiên, năm 1937, hiệp ước đa quốc gia đầu tiên đặt ra tiêu chuẩn vận chuyển thi thể được ký kết hay Hiệp định Berlin (International Arrangement concerning the Conveyance of Corpses).
Hiệp định này tạo ra một loại giấy tờ đặc biệt cho người đã khuất, laissez-passer, thường được gọi là "hộ chiếu nhà xác", gồm tên đầy đủ và nguyên nhân tử vong. Nó cũng đưa ra yêu cầu về quan tài, như độ dày tối thiểu và phải có khả năng chống thấm. Năm 1973, Hội đồng châu Âu cập nhật, đơn giản hóa Hiệp định Berlin thành Hiệp định Strasbourg về vận chuyển thi thể
Những yếu tố như laissez-passer vẫn còn được sử dụng dù ngày nay ngành hàng không chủ yếu tuân theo các quy trình và hướng dẫn do Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA) ban hành. Một trong số đó là Sổ tay Hành trình Nhân đạo (Manual for Compassionate Travel), lần đầu phát hành năm 2019.
Sổ tay có giá khoảng 167 USD, được cập nhật hàng năm và bao gồm các yêu cầu đặc thù cho RMR theo từng quốc gia cùng những quy trình dành cho các chuyên gia trong ngành hậu sự. Theo quy định của nhiều chính phủ, hướng dẫn của IATA yêu cầu đặt thi thể trong túi niêm phong kín, trước đây, quan tài lót kẽm, vốn nặng hơn và đắt hơn, được sử dụng phổ biến.
MOS có thể cung cấp quan tài. Khoảng hơn chục cỗ quan tài đơn giản, một số làm bằng gỗ dương, số khác bằng ván ép, được đặt dựa vào tường trong phòng phía sau. Đối với các quan tài được gửi đến, toàn bộ nhân viên MOS đều có chứng nhận an ninh hàng hóa hàng không, cho phép họ kiểm tra an ninh bắt buộc để đảm bảo quan tài chỉ chứa thi thể, không có vật cấm.
Trong các bước cuối cùng trước khi thi thể rời MOS, toàn bộ giấy tờ được kiểm tra lại và Vos hoặc một thành viên trong đội sẽ đóng nắp quan tài. Quan tài sau đó được niêm phong bằng con dấu sáp đỏ mang biểu tượng riêng của nhà xác, cũng nhằm xác nhận giấy tờ đã đầy đủ. Nếu thi thể được vận chuyển bằng máy bay, nhân viên MOS sẽ bọc quan tài bằng lớp nhựa đen dày để bảo vệ và giúp hành trình qua khoang hàng hóa diễn ra kín đáo nhất có thể.
Chi phí RMR rất đắt đỏ. Theo De Luca, chi phí thường 5.000 - 10.000 euro (153-306 triệu đồng). Các công ty bảo hiểm du lịch uy tín thường chi trả cho những yêu cầu liên quan đến RMR. Tuy nhiên, theo Jeff Rolander, Phó Chủ tịch phụ trách yêu cầu bồi thường tại công ty bảo hiểm du lịch Faye (Mỹ), người mua nên đọc kỹ chi tiết hợp đồng để chắc chắn rằng RMR được bao gồm, thường nằm trong quyền lợi vận chuyển y tế.
Quyền lợi này có thể nằm trong mục vận chuyển y tế hoặc đứng riêng nhưng theo Rolander, từ khóa du khách cần tìm là repatriation of remains (hồi hương thi hài).
Các chuyên gia cũng khuyên du khách cần khai báo trung thực tiền sử bệnh khi mua bảo hiểm. "Thật đáng tiếc, có những yêu cầu bồi thường bị từ chối vì người mua không khai báo bệnh lý có sẵn", Brett Wheatley, Chủ tịch điều hành của Global 24 Advisory and Assistance, công ty hỗ trợ y tế khẩn cấp có trụ sở tại Australia và Thái Lan, cho biết. Điều quan trọng là du khách cần hiểu rõ mình đã mua gì, được hưởng quyền lợi gì và những yếu tố nào có thể khiến hợp đồng không chi trả khi xảy ra sự cố nghiêm trọng.
"Tôi luôn nói hãy mua bảo hiểm trước khi đi khắp thế giới, Vos nói.
Công việc của Vos không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Dù phần lớn các ngày làm việc diễn ra theo quy trình quen thuộc, đôi khi Vos và đội ngũ cũng gặp tình huống đặc biệt. Một trong số đó là hồi hương thi hài của người xin tị nạn, những người có thể không có hộ chiếu hoặc giấy tờ tùy thân, hoặc những người đến từ các quốc gia có chính quyền siết chặt thủ tục.
Hồi hương thi thể sang Nga thường mất nhiều thời gian hơn do thủ tục phê duyệt của đại sứ quán và giấy tờ phức tạp, tốn kém hơn, Vos cho biết. Cộng thêm các hạn chế đối với không phận Nga, toàn bộ quy trình có thể kéo dài 10-12 ngày, thay vì 2-3 ngày như nhiều quốc gia khác.
Một số trường hợp khác liên quan đến nghi án giết người hoặc hành vi phạm tội. MOS có phòng khám nghiệm tử thi dành riêng cho điều tra pháp y và thi thoảng, phóng viên xuất hiện tại nhà xác để tìm đầu mối. Có lần, trong một vụ việc gây chú ý liên quan đến công dân Hà Lan tử vong ở nước ngoài, Vos nhớ lại đã có khoảng 200 người đứng đợi trước cửa để lấy tin.
Trong những trường hợp như vậy, ông liên hệ với lực lượng Marechaussee để hỗ trợ giải tán đám đông khỏi khu vực, thường lực lượng này sẽ có mặt trong vòng hai phút.
Mạng xã hội đôi khi cũng gây ra những thách thức riêng. MOS có tài khoản TikTok, đăng tải khoảng chục video ghi lại công việc hằng ngày của nhân viên: tiếp nhận thi thể, niêm phong quan tài, đưa người đã mất vào kho lạnh. Trong các video này, không có bất kỳ thông tin nhận dạng nào xuất hiện như giấy tờ, khuôn mặt hay trang phục. Ở phần bình luận, nhiều người bày tỏ sự tò mò chân thành và lời cảm ơn.
Tuy nhiên, một số video gây xôn xao vào cuối năm 2024 khi vài đoạn clip có sự xuất hiện của một cựu nhân viên MOS, người từng tham gia chương trình truyền hình thực tế "Love Island" phiên bản Hà Lan. Điều này dẫn đến việc hàng loạt người hiếu kỳ kéo đến nhà xác để xem tận mắt những gì họ nhìn thấy trên mạng.
Kết quả là Vos lại phải vào vai nhân viên an ninh. "Tôi bảo họ đây không phải là Efteling", ông nói, ám chỉ công viên giải trí nổi tiếng ở miền nam Hà Lan.
Trong suốt 35 năm làm việc, Vos nói rằng lời khen lớn nhất mà ông có thể nhận được chính là cảm giác biết rằng mình và đội ngũ đã giúp làm vơi đi phần nào nỗi đau trong khoảnh khắc khó khăn nhất của cuộc đời nhiều người.
Anh Minh (Theo CNN)